dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 141
ne yönelik bir potansiyel görür. Turner, ‘farklılığa dayalı’ ve ‘eleştirel’ çokkültürlülük
arasında bir ayırım yapar. ‘Farklılığa dayalı’ çokkültürcülük:
...kültür fikrini bir etnik gruba ya da ırka mal ederek özselleştirme riski taşır,... kültürlerin
birbirlerinden farklılığını ve kapalılığını fazlaca vurgulamak yoluyla onları ayrı
varlıklar olarak durağanlaştırırken... kültürlerin iç homojenliğini ön plana alarak cemaat
içi aynılaşmaya dair bastırıcı talepleri meşrulaştırır (age.: 412).
Eleştirel ya da çokmerkezli çokkültürcülük ise bireyi çokmerkezli, çoklu
(multiple), sabit olmayan ve konumsal (situated) olarak tasavvur ederek kültüre
yeni bir anlam verir. Kültür belirli bir etnik grubun tasarrufunda olan, sınırları
belli bir özgüllük yerine, dinamik ve değişime açık bir biçimde algılanır (age.:
419). ‘Eleştirel’ çokkültürlülükte, kültürel cemaatlerin iç doğasının yeni grupların
oluşumuna izin verecek şekilde tasarlandığı varsayılmaktadır. Eleştirel çokkültürlülük,
kendi kültürel kimliklerini oluşturmuş sosyal grup, ağ ve ilişki türlerini
belli biçimlerle sınırlandırmaz, yani esnektir (age.: 426).
Çokmerkezli çokkültürlülüğün yeni bir cemaat politikası oluşturma potansiyeli
kültürün ‘sonsuz değişebilirliğinde’ yatmaktadır. Bu noktada Turner’ın yaklaşımı
“çok-etnili ittifaklara dayalı durağan kültür toplulukları”nın ötesinde
farklı ‘etkinlik toplulukları’nın ortaya çıkması için kültürün değişebilirliğinde
bir potansiyel gören Baumann’la benzerlik göstermektedir (Baumann, 1996).
Yeni kültürel grupların oluşumuna açık olması nedeniyle çokmerkezli/eleştirel
çokkültürlülük, kültürü etnik kökenle bağdaştıran kimlik politikalarından farklı
olduğunu iddia eder.
Şimdiye kadar ne var ki, çokkültürlü söylem ve pratik, ‘çokkültürlülüğün mekânsal
sembolizm’inden kurtulamamış, tersine mekânla özdeşleştirilen kültür
ve cemaat fikrini yeniden üretmiştir (Soysal, 1993). Sorun şudur ki çokkültürlülük,
grup üyeliğini ‘kültür’ler tarafından tanımlanan kolektifliklere dayalı bir paradigma
içinde ele almakla kalmamış, aynı zamanda onu kolektif hakların temeline
oturtmuştur. Dolayısıyla bu kolektiflikler ve kolektif kimlikler kaçınılmaz
olarak kısıtlayıcı sınırlandırmaların kaynağını oluşturacaktır (Appiah, 1994:
163). Çokkültürlülük sadece, kolektif kültürel farklılıkların tanınmasından ibaret
değildir; ayrıca bu farklılıkları taşıyan kültürel toplulukların siyasi olarak yaşama
hakkını garanti eden bir tanımayı da içerir. Bu, kamusal alanda kültürlerin
kurumsallaşması, kültürel farklılıkların dondurulması ve kültürel ‘cemaatler’in
durağanlaştırılması anlamına gelmektedir.
Appiah (1994) sözü edilen bu noktayı çok-kültürlülüğün gerçek tehlikesi olarak
görür. Kimliğin kolektif boyutları, o gruba dahil örnek bir öznenin nasıl davranması
gerektiğine dair hayat kılavuzu benzeri kişisel hikâyeler tedarik eder
(age.: 169). Bu hayat kılavuzları olumlu yönlerde tekrar biçimlendirilebilirler;
fakat yine de, hakları cemaat eksenli tanımladığımızda, gruba içkin olan böylesi
değişim potansiyellerini sınırlandırabiliriz. Bu gibi durumlarda, cemaat, baskı