dergi

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 105
tamamen dışlanmamıştır. Ama bu tavırda insanı tatmin etmeyen nokta, zorunlu
koşulların nedensel sonuçlara yol açmaması ve ‘bir şeyin nasıl olduğunu
açıklarken neden öyle olduğu sorusunu yanıtsız bırakması’dır (Sofsky, 1994: 60).
Eksik kalsa da, modernitedeki savaş, kolektif şiddet ve kitlesel katliamların yeterli
koşullarını değil, gerekli koşullarını arasa bile, bu yaklaşım biçimi, bana diğerlerinden
ayrılan ve uygarlık ile şiddet sorununu belirli bir çerçeveye oturtmaya
uygun bir yaklaşım gibi görünmektedir.
Dördüncü tavır ise 20. yüzyılın şiddete dayalı ‘makro suçları’ ile uygarlık ya da
modernite arasında hiçbir ilişki bulunmadığını ileri sürer. Bu tavır, belirli bir gelişmeye
paralel olarak ilerleyen insan davranış standartları da dahil olmak üzere,
hiçbir uygarlık sürecinin bulunmadığı görüşüne dayanır. Bu görüşün temsilcilerine
göre, uygarlık ya da moderniteye olan inanç, özünde modernitenin, üzerinde
fazla düşünülmemiş, ama kendisine bir anlam kazandırma çabasına dayalı
bir öz betimlemedir, yani sonuçta bir ‘sosyal mitos’tur (Schnädelbach, 1989: 25).
Bu tezin temsilcileri Hans Peter Duerr ile Wolfgang Sofsky’dir. Duerr, şu anda
dört cilde ulaşan Uygarlık Süreci Mitosu adlı yapıtında (Duerr, 1988, 1990, 1993,
1997), duygu ve güdülenim yapılarının tarihsel gelişim boyunca özde aynı kaldığını
ve özbaskılanım ile utanma davranışının her kültürde belirli ve bu nedenle
de toplumu bağlayıcı bir işleve sahip olduğunu, yani modernitede dürtülerin
özel biçimlenişinden ya da insan türünün ahlâki özelliklerinde meydana gelen
bir dönüşümden söz edilemeyeceğini göstermek amacıyla, değişik tarihsel ve
antropolojik bulgular sunar. Bu bağlamda şiddet ve vahşet, insanlığın kültür tarihinde
varolan değişmezler olarak görülmelidir (bkz. antropolojik temel için Popitz,
1986: 73ff.; muktedir oluş açısından yaklaşım için Reemtsma, 1998). Bunlar
Duerr’e göre her toplumun başına dert olacak belalardandır ve her toplum, toplumsal
normlar ve denetim biçimleri geliştirmek suretiyle bunları kontrol altına
alacak yolları bulmak zorundadır ve bulmuştur da. Avrupamerkezci projeksiyonlar
bir kenara bırakılacak olursa, ne ‘vahşiler’ sanıldığı gibi vahşi, ne de ‘uygarlaşmışlar’
uygarlık kuramcıları tarafından gösterilmek istenildiği kadar uygardır.
Diğer düşünsel yaklaşımlarda başarılı olan ya da yetersiz kalan ‘insanın hayvan
gibi terbiyesi’ (Nietzsche) Duerr’de hiç görülmez. Wolfgang Sofsky, Duerr’in
şiddet sorunsalının değişmezleri ile evrensel potansiyeli açısından antropolojik
boyutlarını açıklaması ve yıkıcılığın karanlık ve kör saldırganlık ve öldürme içgüdülerinin
bir sonucu değil, (merkezî devlet,bürokrasi, ordu, polis ve teknik gibi)
modern kurumlar sayesinde yıkıcı buluş zenginliği ölçüsüzce artan özgül yaratıcılığın
bir ifadesi olduğunu göstermekle Duerr’e yakındır. Böylece, antropolojik
gizilgüç, şiddetin ortaya çıkması için tek zorunlu koşul olarak görülür (Sofsky,
1996: 209-226). Bu nedenle Sofsky çok net bir şekilde şunları söyler:
Uygarlığa olan inanç, içinde modernitenin kendisinin de yer aldığı, Avrupamerkezli
bir mitostur. Onda gerçeklik zemini eksiktir... Şiddet, türümüzün bir kaderidir. Deği-