dergi

Recommendations

Info

TÜRKİYE’DE LAİKLİĞİN TARİHÎ DİNAMİKLERİ 159 tarafından ifade edilmiştir: “Milletin, idame-i mevcudiyeti için efradı arasında düşündüğü rabıta-i müştereke, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyetini tebdil etmiş, yani millet, dinî ve mezhebî irtibat yerine, Türk milliyeti rabıtasıyla efradını toplamıştır” (Karal, 1998: 35; Kili, 1969: 108). Bu yeni kimlik inşası sürecinin daha dolaysız, avami ifadeleri, bazı şiirlerde izlenebiliyordu: “Ne örümcek, ne yosun,/Ne mucize, ne füsun;/Kâbe Arap’ın olsun,/Çankaya bize yeter” (Kemaletin Kamu) (Oy, 1989: 67). Tunaya’nın (1981: 136) ifadeleriyle: “Atatürk ulusçuluğu, halis Türk ulusalcılığı, İslâm’dan önceki medeniliğine dayanır ve İslâm dünyasına Türklerin yenilik ve ilerilik kattığını savunur. Öyleyse Atatürk ulusçuluğu ne ırkçıdır, ne enternasyonalisttir, ne de ümmetçidir. Ulusal devlet kadrosu içinde gelişmiştir. Şu halde lâiktir.” Bunun içindir ki Ziya Gökalp ‘ümmetçiler tarafından Cengiz hastalığına tutulmuş olmak’la itham ediliyordu (age.). Ancak, ikincil, evrensel nitelikli, dinî bağlılıkların reddine dayalı Türk ulus-devletinin vatandaşlık inşası, örneğin Arapların ulusal kimlik inşasında olduğu gibi, romantik bir söylemle, neseb asabiyetinden kalma, uzak, deyim yerindeyse ‘pagan’ geçmişlerin diriltilmesine kapalıdır. 15 Burada Hegelyen ben/öteki kavramlaştırmasının ‘geçmiş/gelecek’ şeklinde zamansal bir boyutta kurgulanması söz konusudur. Politik toplum temelinde geleceğin inşası için, gerek İslâmi, gerekse yerli, uzak geçmişin reddi, sıfırlanması ile ‘belleksiz bir vatandaş’ öngörülmektedir (Öğün, 1997: 262-3). ‘Devlet’i kurtarmak’ için Nedensel bir hedefler silsilesi içinde gelişen Türk Devrimi, öncelikle ‘istiklal’, ‘idame-i mevcudiyet’ (Tunaya, 1981: 5), her ne pahasına olursa olsun ayakta kalma, bunun için de ‘medenileşme’, medeni milletler seviyesine ulaşma (Tunaya, 1981: 109; Karal, 1998: 5, 40, 42) amacıyla yola çıkmıştı. Medeniyet, adeta pozitivist çağın bir insanlık dini gibi algılanıyordu; M. Kemal’e göre: “En doğru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatıdır”(Tunaya, 1981: 145). İstiklal için medenileşme, medenileşme için çağdaşlaşma, çağdaşlaşma için modernleşme, modernleşme için ulusallaşma ve ulusallaşma için laikleşme. Ulusallaşma ile laikleşme arasındaki bağıntıyı yukarıda incelemeye çalıştık. Şimdi modernleşmenin yöneldiği alana eğilmek, bizi laikleşmenin ikinci dinamiğine götürecektir: devlet. Burada, modernliğin yaşadığı krizin en belirgin yansıdığı kavramlardan birini oluşturan devlet’in geçirdiği serüvene ilişkin ayrıntılı bir tartışmaya girme imkanı yoktur. Biz ‘Osmanlı siyasetine’ ilişkin yeni makalemizde, ‘gelenek/modernlik’ dikotomisi ve Doğu/Batı bütünlüğü içinde geleneksel ‘şehir’ kavramından devlet’e geçişi incelemeye çalışmıştık (Gencer, 2000). Kavramın doğuşu, temelde, Batılı dünya görüşündeki köklü bir değişimin sonucudur. ‘Mikro-koz- 15 Bunun milliyetçi Arap ve Türk tarih-yazımındaki izdüşümleri için bkz. Lewis, 1987: 65-68.
160 BEDRİ GENCER mos’ ile ‘makro-kozmos’ arasında uyuma dayanan geleneksel dünyanın animistik, antropomorfist veya ‘organizmik’ ontoloji ve epistemolojisine karşı Kopernik ile başlayan ve Newton ile belirginleşen mekanistik dünya görüşü, irade ve değer’den yoksun, bir makine gibi kendi kendine işleyen bir Evren ve Tabiat anlayışı geliştirmiştir. Batı’da ontolojik tasavvuru ve epistemolojik öncülleri kökten değiştirmeye başlayan bu sürecin en önemli sonuçlarından biri, Batı’da sosyal bilimlerin gelişmesine paralel olarak ‘hükmî şahsiyet’lerin, gayri şahsi (impersonal) ‘kurgusal özne’lerin ortaya çıkmasıdır ki ‘state’, yukarıda geçen ‘nation’ (ulus) ve ‘society’ (toplum) bunların en önemlileridir. 16 Batı’da ‘state’ teriminin babası, Kopernik’in çağdaşı olan Machiavelli’dir (1469- 1527). O, Latince ‘stare’ kökünden gelen İtalyanca ‘lo stata’ terimini kullanan ilk kişidir (Merkl, 1972: 57). 476’da Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü ve 800’den sonra Charlemagne’nın Kutsal Roma İmparatoru olmasıyla Kilisenin hükümranlığına tabi olan Avrupa, asırlar süren bir politik kaos ve iktidar kavgası süreci yaşadı. Machiavelli’nin Kilise’ye karşı bir iktidar aygıtı ve ‘hükmî şahsiyet’ olarak modern devlet’e (state) vücut vermesi, Avrupa’da ‘iktidar politikası’nın doğuşu anlamına geliyordu (Merkl, 1972: 54-8). Bilindiği gibi daha sonra Avrupa’da Fransız Devrimi’nden Napolyon’a kadar sürecek laiklik mücadelesi, ‘Kilise ve Devlet’in ayrılması’ yönünde olacaktı. Bu, ‘Devlet’in ‘Kilise’ üzerinde zaferiyle sonuçlandı; sonuçta, ‘Kilise miti’nin yerini ‘Devlet miti’ aldı. Kilise’ye karşı yükselen tepkiler gibi ‘Devlet’e karşı da ‘anarşizm’ gibi tepkiler yükselmekte gecikmedi. Fransız Devrimi’nden sonra bu, diğer bir kurgusal özne, ‘ulus’ ile birleştikten sonra (‘ulusdevleti’), Weber tarafından, modern siyasal-sosyal dünyanın temel birimi olarak tanımlandı. Artık insanlar modern dönemde ‘Yunan Devleti’ yerine eskiden ‘Yunan Sitesi’, ‘Türk Devleti’ yerine ‘Türk İli’ veya ‘İslâm Devleti’ yerine ‘İslâm Medinesi’ (şehri) kavramlarının geçerli olduğunu unutmuşlardı. Böylece geleneksel dünyanın ‘city’sinin siyasal topluluk boyutu ‘devlet’e dönüşürken, sosyal boyutu da ‘toplum’a (society) dönüşecek, ‘şehir’in monizmi, ‘devlet/toplum’ dikotomisine dönüştü. Kanuni’nin ünlü ‘Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi’ beytinde olduğu üzere, Osmanlının da dahil olduğu geleneksel dünyada hükümdarın/fertlerin şahsına, hakiki bir özneye ait bir vasıf olan ‘devlet’(kut, majesty), Tanzimat ile zirveye çıkan Batı’da modernizasyon, içeride ‘ihtilâl’ sürecine paralel olarak XIX. asırda resmen ‘state’ anlamını kazanarak bir iktidar aygıtı şeklinde tüzel bir kişiliğe dönüşmüştür (Gencer, 2000). ‘Ulus’ kavramı örneğinde görüldüğü üzere, Batılı dünya görüşündeki köklü değişimin sonucu olarak, ‘devlet ve toplum’ gibi kavramlara yansıyan tüzel kişilerin, sahte-öznelerin gelişimi, (önce formel, anayasal, sonra felsefî) laikleşme sürecini hazırlamıştır. Devrimden sonra Edmund Burke gibi eski, çağımızda ise 16 Bu kavramların evriminin Alman sosyal düşüncesiyle sıkı bir bağlantısı vardır. Batı’da söz konusu kavramları ‘hükmî şahsiyet’ olgusuna oturtan yetkin bir çalışma için bkz. Gierke, 1957.
Page 2 and 3:
84 BAHAR 2000 Toplum Bilim ve Ayşe
Page 4 and 5:
3 Bu sayıda... Toplum ve Bilim’i
Page 6 and 7:
kuruluş evresinde canla başla yü
Page 8 and 9:
7 G E L E C E K S A Y I L A R D A 8
Page 10 and 11:
ELIAS VE MEDENİYETİN ÖYKÜSÜ 9
Page 12 and 13:
Page 14 and 15:
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
Page 20 and 21:
‘UYGARLIK SÜRECİ’ KAVRAMI AÇ
Page 22 and 23:
Page 24 and 25:
Page 26 and 27:
Page 28 and 29:
Page 30 and 31:
Page 32 and 33:
Page 34 and 35:
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
37 Bitmemiş bir proje olarak beden
Page 40 and 41:
BİTMEMİŞ BİR PROJE OLARAK BEDEN
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
Page 50 and 51:
Page 52 and 53:
“Evde Taylorizm”: Türkiye Cumh
Page 54 and 55:
TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK
Page 56 and 57:
Page 58 and 59:
Page 60 and 61:
Page 62 and 63:
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
75 Norbert Elias’ın uygarlık ku
Page 78 and 79:
NORBERT ELIAS’IN UYGARLIK KURAMI:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
91 Uygarlık kuramları ve şiddet
Page 94 and 95:
UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORU
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111: UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORU
Page 112 and 113: UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORU
Page 114 and 115: NORBERT ELIAS’IN İNSAN BİLİMLE
Page 130 and 131: 129 “Tire”li kimlikler: Teori v
Page 132 and 133: TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖ
Page 152 and 153: 151 Türkiye’de laikliğin tarih
Page 154 and 155: TÜRKİYE’DE LAİKLİĞİN TARİH
Page 174 and 175: HAKKARİ’DE ORAMARÎ ÖRNEĞİ 17
Page 190 and 191: 189 Zaman: Modern ve postmodern* Ç
Page 192 and 193: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 191 sun
Page 194 and 195: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 193 son
Page 196 and 197: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 195 le
Page 198 and 199: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 197 İn
Page 200 and 201: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 199 “
Page 202 and 203: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 201 ede
Page 204 and 205: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 203 ris
Page 206 and 207: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 205 yı
Page 208 and 209: ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 207 eğ
Page 210 and 211:
ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 209 tan
Page 212 and 213:
ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 211 Glo
Page 214 and 215:
➧ Literatür Eleştirisi “İtti
Page 216 and 217:
215 son dönem Osmanlı siyasal gel
Page 218 and 219:
217 bi, 1993: 19). Dolayısıyla so
Page 220 and 221:
219 rak Abbasilerin giderek daha ge
Page 222 and 223:
221 set”le birlikte ama işlevsel
Page 224 and 225:
223 1992/1: 151), yani hiçbir siya
Page 226 and 227:
225 da “ısındırılmaya” baş
Page 228 and 229:
227 bun halifeliğin kaldırılmas
Page 230 and 231:
229 dern” bir yorum getirmekteydi
Page 232 and 233:
231 lunda bir nabız yoklama giriş
Page 234 and 235:
233 sürecinde destek olduğu bir b
Page 236 and 237:
235 Hint hilafet hareketi Halifeli
Page 238 and 239:
237 cut “özgür ve güçlü bir
Page 240 and 241:
239 man” (“Hindu” değil) ulu
Page 242 and 243:
241 iktidarını geniş bir zemin
Page 244 and 245:
243 Mısıroğlu, K. (1993) Geçmi
Page 246 and 247:
245 cal framework on how the instit
Page 248 and 249:
247 mak için şiddete başvurmakta
Page 250 and 251:
249 “anlamak” ve anlayarak “y
Page 252 and 253:
251 ğımsız, kitap gerçekten, Ya
Page 254 and 255:
253 sını, yani beş ayrı düzeyi
Page 256 and 257:
255 şıyordu. Devletlerin bu biçi
Page 258 and 259:
257 sındaki çatışmada yatar. Bu
Page 260 and 261:
259 naksız hale geldikçe, daha da
Page 262 and 263:
➟ ➟➟ ➟ İletişi / Değini
Page 264 and 265:
263 pozyumun üçüncü gününde s
Page 266 and 267:
265 Öte yandan Fatmagül Berktay,
Page 268 and 269:
267 anlam çıkaracağını anlayam
Page 270 and 271:
269 rın adeta ortak bölenini olu
Page 272:
271 rülür. Forester’a göre, m
show all

dergi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?