dergi

256
gibi olur, fakat akşam üzeri rakı şişeleri heyecanları kabartınca hava canlanırdı.
Sayın efendilerin gözleri parlar... bir zamanlar o kadar güçlü olan ve kendi fikirlerince
gene de aynı güçte dirilebilecek olan Osmanlı devletinin çöküşü karşısında
duydukları acının ve hasretin tonu yükselir, şiddetlenirdi. Savaşçı cedlerinin
başarılarına karşılık besledikleri hayranlık, adlarını andıkları İslam dini kahramanlarına
karşı duydukları derin saygı bana... tabii gözükürdü” (aktaran Berkes,
1978: 596-597).
Toplumlarda, şiddet kullanma arzusunun önemli kaynaklarından birisidir bu.
Burada sözü Elias’a bırakıyorum: “Kendi devletinin diğer devletlerle kıyasla görece
zayıflığı, beraberinde, bu zayıflıktan etkilenen insanlar için özel, olağan üstü
koşullar yaratır. Bu insanlar psikolojik olarak, emin olamama duygusu altında
ezilirler, kendi değerleri hakkında kuşkuya kapılırlar, kendilerini aşağılanmış ve
onurlarıyla oynanmış hissederler ve bu koşulların yaratıcılarından intikam alma
özlemi duyarlar” (Elias, 1990a: 13). Birçok durumda savaşların bu nedenle ortaya
çıktığını söylemek yanlış olmayacaktır. “... iktidar sahibi (güçlü) sosyal formasyonlar,
kendileri zayıflarken diğerleri güçlenirse, kendi iktidarlarının zayıflamasını,
sosyal statülerinin düşmesini ve dolayısıyla kendileri hakkındaki imajın
değişmesini, son derece sınırlı bazı durumlarda kabul ederler. ... potansiyel rakiplerinin
ve düşmanlarının iktidar araçlarının kendilerinkinden büyük olduğu,
değerlerinin tehdit edildiği ve üstünlüklerinin ortadan kalktığı duygusuna sahip
olurlarsa... vahşi hayvanlar gibi son derece tehlikeli olurlar. İnsanların geçmişte
ve bugünkü birlikte yaşama koşullarında, bu tür gelişmeler, insanları şiddet kullanmaya
zorlayan (iten) son derece tipik ve sıkça rastlanan bir durumdur. Bu savaşları
ortaya çıkaran koşullardan birisidir” (Elias, 1990a: 467).
3) Üçüncü önemli faktör, Alman devletinin oluşum süreci içerisinde, İngiltere
ve Fransa’ya kıyasla son derece istikrarsız bir gelişme seyri izlemesidir. Alman tarihinde,
süreklilik kesilmeleri ve kopukluklar İngiltere ve Fransa’ya kıyasla çok
fazla olmuştur ve bu durum kendisine ilişkin güven duygusunun oluşmasında bir
sorun teşkil etmiştir. Londra’nın 1000 yılı aşkın bir süre “başkent” olma özelliğini
koruması, İngiltere’nin devletleşme sürecinin ve kültür ve uygarlık gelişmesinin
izlediği “istikrarlı” çizginin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Benzeri süreklilik
ve çizgisellik Fransa’da da gözlenir. Berlin’in, Berlin olması ise 18., 19. yüzyılın eseridir.
Tarihte yaşanmış bu kopuklukların anlamı ise, bir şehirde de kendisini sembolize
edebilecek güçlü kültürel geleneklerin kurulamamış olmasıdır.
Tarihsel kopukluğun önemli sonuçlarından bir tanesi, uluslaşma sürecine
gecikmiş olarak girilmesidir. Bu da, dengeli bir ulusal kimliğin oluşmasını engelleyen
bir durumdur. Kendine karşı kronik bir güvensizlik duygusuna sahip
olmak, kendi değerini abartılı övme ile aşağılık kompleksi çekmenin arasında
gidilip gelmeler, bu süreklilik yokluğunun ulusal kimlikte bıraktığı izlerdir.
4) Elias, dördüncü özellik olarak, “askerî modellerin” ulusal kimliği büyük ölçüde
belirlemesi gerçeğini sayar. Kökeni, Alman feodalleri ile burjuva sınıfı ara-