dergi

136
AYŞE ÇAĞLAR
sayım, melez, çok-kimlikli (multiple identities) ve çok-yerli (multi locale) kavramları,
tireli kavramıyla yer değiştirerek kullanıldığında özellikle belirginleşmektedir.
Ortalama fikirler, kültürü mekânla ilişkilendirir fakat belli bir kültüre
göre şekillenmiş mekân fikri hiç sorgulanmadan kabul edilir (bkz. Gupta ve Fergusan,
1992: 7). Bunun altında yatan varsayım “belli bir yerde yaşayan insanlar
... kendine has kültürleriyle ayrı bir cemaat oluştururlar” görüşüdür ( Featherstone,
1995:103). Bu tür bir bakış açısı, içerisinde sadece bütünsel bir cemaatin
varlığı olgusunu barındırmaz aynı zamanda eş biçimli kültür, mekân ve insan
varsayımını da verili olarak alır (Gupta ve Ferguson 1992:17). Verili dünyada
‘birbirinden ayrı ve farklı “insanlar” ve “kültürler” vardır (age.). Bu önkabulle,
kültürler, araştırma konusu insanların yaşadıkları topraklar üzerinden incelenmekle
kalmaz, aynı zamanda akademik söylem mekânla bu türden bir ilişkiyi
doğallaştırır. Kültürel farklılıklar ‘halklar’dan oluşan bir dünya metaforuyla aynı
anlama gelir (age.). Mekânla ilişkilendirilen kültürel farklılıklar ontolojimiz,
‘halklar’ı herşeyden önce sınırları belli ve yekpare bir kültürel varlık olarak tanımlanan
cemaat şeklinde ele almayı zorunlu kılar. Mekânlaştırdığımız yerellik
imajının altında yatan gemeinschaft gibi birbirine eklemlenmiş ve organik bir
cemaat fikridir; bu imaj göçmenlerle ilgili projelerimizin altında yatan çerçevenin
içerdiği teorik önyargımızı da açığa çıkarır.
Kültürle tanımlanagelen bu toprak parçalarına bağlı olarak kurgulanan ilk
insan topluluklarından, bu bölgede yaşayan birbirleri ve ilk cemaatle aralarında
metanomik bir ilişki olan çeşitli büyüklüklerdeki farklı grupları dışlamış oluruz.
Böyle bir ontolojiye dayanarak, belli bir süreklilik varsayarız; örneğin, Türkler’le
Türkiye’deki ‘Türk kültürü’; Almanya’daki ‘Türk cemaati’ve ‘Almanya’daki “ikinci
veya üçüncü nesil” Almanyalı Türkler arasında. Gemeinschaft kavramı da kültür
ve mekân arasındaki değişmeyen ilişkide köprü vazifesi görür. Böylece bu, araştırma
etkinliğimizde bir önyargı olarak karşımıza çıkar.
Göçmenlik çalışmalarında, bir diğer eğilim ise kültürel farklılık ve mekânların,
ortak soy ya da kökenden gelen insanlar arasındaki sınırları belirlediğini
varsayan, ‘etnisite merkezli’ açıklamalar yapmaktır. Bu eğilim, daha genel anlamda
kültürü ‘etnik grup ya da cemaaatlerin maddeleşmiş bir ‘ürün’ü olarak
gören ‘çokkültürlü’ bir söylemle beraber gider (Baumann, 1994: 3). Yani, Avrupa
ülkelerinin yönetimlerinin ve popüler söyleminin kültüre bakışı, etnik cemaatler
ve etnik kimliklerle içiçe geçmiştir; dolayısıyla, ‘kültür’ler arası farklılıkların
‘etnik’ cemaatler arası farklılıklarla örtüştüğü düşünülür (age.). Bir diğer deyişle,
tireli kimlikler- Alman-Türkleri, İngiliz-Pakistanlılar, Fransız-Cezayirliler- ‘kültür’
‘ulus,’ ve ‘cemaat’i eşitlerler. Bu genel kullanımın ardında yatan sadece yerelliklerin
mekânla ilişkilendirilmesi değil aynı zamanda bu biraradalığın potansiyel
olarak çatışmaya açık ve sorunlu olduğu varsayımıdır. Yani iki yönlü
kültürel ‘aidiyet’ her iki tarafa da ‘sadakat’ gerektiren bir kaynaktır. Diğer bir deyişle,
kültür bir ‘halk’a ve ‘toprak parçası’na bağlılık ve sadakat ima eder. Bu tür