dergi

44
ARUS YUMUL
almamışlardı: ‘Yolda, otobüste, durakta tuhaf bir şekilde itişip’ (Ardıç, 1989:68);
‘Auschwitz toplama kampına giden Yahudi vagonu gibi pislik içinde, üst üste,
ter kokulu ve trahom yuvası belediye otobüslerinde elalemin karısının, kızının
baldırını’ sıkıştırıyorlardı (Ardıç, 1989:67). Kokuya karşı duyarlılık geliştirmemişlerdi
‘Hala Türk’tüler, bıyıklıydılar, ter kokuluydular’ (Ceyhun, 1992: 210).
Medeni beden aynı zamanda örtünmüş bedendir (Elias, 1978: 163-66). Çıplaklık,
toplumsal kurallarla belirlenmiş durumlar dışında utanç kaynağıdır. Aynı zamanda
gem vurulmamış bir cinselliği çağrıştırır. Bu yüzden bedenin stratejik bir
biçimde örtünmesi gereklidir. Oysa medyanın temsil yoluyla kurguladığı beden
‘açık’ bir bedendir. 1 Açık göğüslerden kara kıllar fışkırır. Yazarlar ve karikatüristler
tarafından yaratılan bir tip olan ‘maganda’ denince akla ‘iri yapılı, kıllı, kaçınılmaz
olarak bıyıklı, gömleğinin üstten üç-dört düğmesini açık bırakan, yere tükürüp
sokakta gördüğü kadınlara kötü Türkçesiyle laf atan bir erkek geliyor. Elinde biraz
para olanların göğüslerinde madalyon, parmaklarında yüzük, bileklerinde künye
görmek olası’ (Gürsoy, 1999). Geçtiğimiz yıl televizyonlarda gösterilen Audi marka
arabanın reklamı yumurta topuklu ayakkabılarına basan, beyaz çorap giyinen,
kıllı göğsünde altın zincir takan, tespihli yüzü gösterilmeyen bir erkeği ‘Audi’de
asla bulamayacağınız aksesuarlar’ spotuyla veriyordu. Reklamın ayrımcılık yaptığı,
dışlayıcı ve ırkçı olduğu yönündeki suçlamalara karşı, reklamı hazırlayan Marka
Reklam Ajansı Başkanı, ‘Siyah Türkler’den rahatsız olan ‘Türk insanının “medeni
kesiminin” hislerine tercüman olduğunu’ vurguladığı reklamı şu sözlerle savunuyordu:
‘Burada kıllar kötülenmiyor, köyden gelenler aşağılanmıyor, ya da etnik
ayırımcılık yapılmıyor... Kıllar fizyolojiktir. Aksesuarlar ise bilinçli seçimlerdir,
onların ne anlama geldiğini bilirsiniz’ (aktaran Gürsoy, 1999). Beden süslemesi
(kozmetik, koku, aksesuar, saç, bıyık vs.) de kişi ile sosyal beden arasındaki ilişkiye
ait bir beden tekniğidir (Craik, 1994: bl.7). Batılı toplumlar genel olarak beden
süslemesini bireyselliğin dışa vurumu olarak algılarken, Batı-dışı toplumlarda bireysel
kimliğin yansıması olmaktan ziyade, grup kimliğinin bir parçası olarak yorumlanmakta,
T. Turner’ın sözleriyle ‘kültürel olarak standardize edilmiş örüntülerin
ikinci bir sosyal ten olarak [eskisini ikame etmeden] yüklenmesini’ (aktaran
Craik, 1994: 154) içermektedir. Batılı toplumlarda beden süslemesi kamusal ‘dış
benliği’ yansıtmak için ‘iç benliği’ gizlerken, Batı-dışı toplumlarda ‘iç’ ve ‘dış’ benlikler
arasında bir karşıtlık değil bir süreklilik olduğu varsayılmaktadır (Strahtern’den
aktaran Craik, 1994: 155). Bıyık, hacıyağı, altın zincir, tespih gibi beden
1‘Örtünme’ ile ‘açılma’ Türk medenileştirme projesinde gerilimli bir ilişki içindedir. ‘Örtünme’ Türk
modernleşmesi nezdinde medenileşmenin karşıtıdır. Bu yüzden örtünme belirli şekillerde olmalı,
İslami, etnik sembolleri çağrıştırmamalıdır. Şanlıurfa, Siverek’de muhtar seçilen adayların şalvar
ve potu giymemeleri, cumhuriyet rejimine yakışır giysilerle vatandaşın önüne çıkmaları konularında
uyarılmaları bu konuda verilebilecek bir örnektir. (Bu örneğe Kenan Çayır dikkatimi çekti.)
Aynı şekilde örtünme stratejik bir şekilde gerçekleştirilmeli, ‘duruma uygun’ örtünülmelidir, aksi
takdirde ‘uzun paçalı donuyla’ denize giren ‘gayrı medeni beden’ kategorisine girer. Örtünme ile
açılmanın medenileşme süreci bağlamındaki gergin ilişkiye Serdar Katipoğlu dikkatimi çekti.