dergi

215
son dönem Osmanlı siyasal gelişmeleri dikkate alındığında Müslümanlar açısından
bağlayıcılığının hiç de sanıldığı ağırlıkta olmadığını, aksine çağın gidişine
ayak uydurma yolunda bir engel durumundaki hilafeti “tarihe gömerek”,
Türkiye’nin tüm Müslüman halklar ve ülkeler için yeni ve “hayırlı” bir sayfanın
açılmasını sağladığını ileri sürmektedirler. 4
Konuyu kavramaya temel teşkil eden zihniyet yapılanmaları açısından böylesi
bir kutuplaşmaya bağlı olarak, bu tarihsel olaya ilişkin yazılanların önemli bir
kısmına analiz çabasından çok karşı yorum ve savları çürütmeye yönelik bir
“reddiye” üretme kaygısının hakim olduğu hissedilir. Örneğin resmî idolojinin
konuya ilişkin sunduğu “hegemonik” bilginin karşısında, antisemitizmle de
beslenen Osmanlıcı bir perspektiften tam bir karşı-hegemonya üretme hedefiyle
kaleme alındığı söylenebilecek bir kitapta, resmî tarihin halifeliğin kaldırılmasını
meşrulaştırıcı hukuksal, tarihsel ve teolojik temeldeki argümanlarını bir
bir ele alıp geçersiz kılma uğraşı bariz biçimde hissedilir (Mısıroğlu, 1993). Bu
strateji en uç noktasına, gerçek halifeliğin şartları arasında “Kureyş’ten olma”yı
da sayarak Osmanlı halifeliğinin zaten başından geçersiz olduğunu “İlga” kararını
destekleyici mahiyette öne sürenlere karşı, Osmanlı soyu için bir Kureyş
bağlantısının ortaya atılmasıyla erişir (age.: 138). Mısıroğlu ve onunla aynı doğrultuda
konuya yaklaşan diğerlerinin çıkışları “karşı” çevreler için öylesine rahatsız
edicidir ki çok geçmeden onların savlarının geçersizliğini kanıtlama hedefinde
olan çalışmalar belirir (bkz. Özakman, 1997, özellikle ss. 565-617; Berber,
1997).
Bunun yanısıra olayların izlediği seyir konusunda da farklı, hatta ihtilaflı değerlendirmeler
söz konusudur. Bu bakımdan en çarpıcı örnek, ileriki sayfalarda
da değinilecek olan, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde Hilafet kurumu
odaklı siyasal gelişmelerde bir dış etken olarak İngilizlerin etkin rolü ve “dahli”
konusunda ortaya çıkar. Bir grup Hilafet’in kaldırılmasını İngilizler’in arzusu hilafına
gerçekleşen ve onları rahatsız etmiş veya ciddi sıkıntıya sokmuş bir karar
olarak değerlendirirken (Akgün, tarihsiz: 244; Koloğlu, 1994: 339) diğerleri bunun
doğrudan doğruya İngilizler’in siyasal ve jeostratejik çıkarları gereğince
onlar tarafından tezgahlanmış veya en azından “koşullanmış” bir olay olduğunu
ileri sürerler (Mısıroğlu, 1993; Şimşir, 1999: 130-131). Her iki gruptan araştırıcılar
da savlarını tarihsel bilgi ve belgelerle destekleyerek ortaya çıkmaktadırlar.
Öte yandan böylesi karşıt “okumaları” yönlendiren bir itkinin de ideolojik,
kültürel hatta “psiko-kültürel” biçimlenmeler olduğu söylenebilir. 5 Bu ise söz
4 Bu yaklaşımın en çarpıcı örnekleri ise Akgün, tarihsiz ve Şimşir, 1999: 107-194’te bulunabilir.
5 Bu yönde düşünmeyi, bazı yazarların soğukkanlılıktan uzak şu tür ifadeleri teşvik etmektedir: Hilafetin
kaldırılmasının gerçekleştiği TBMM oturumunda İlga’yı meşrulaştıran bir konuşma yapan
Adalet Bakanı Seyit Bey’in, sözlerini tamamlarken yabancı memleketlerin medeni kanunlarını
almanın yanlış olacağına, Türkiye’ye özgü bir medeni kanun yapılması gerektiğine dikkat
çekmesini Mısıroğlu (1993: 345) şu şekilde “yorumlamaktadır”: “Zavallı Seyyid Bey, ne bilsin ki