dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 131
larımızı artırdığı için önemlidir (aktaran Eriksen, 1993: 48). Bahsedilen tartışmanın
diğer bir önemli tarafı da dışlayıcı söylemlerin siyasi içeriğinde meydana gelen
dikkate değer değişimdir: Değişim, kültürel köktenciliğe doğru yönelmektedir
ve bu da kültürel farklılıklara, bölünmelere yol açabilecek bir güç vermektedir
(Stolcke, 1993). Kültüre bu denli yaslanan siyasi bir dışlama söylemi popüler dilde
de giderek ağırlığını hissettirmektedir (age.: 2). Dolayısıyla artık kültür siyasal
mücadelenin anlam dünyasında anhtar bir kavram haline gelmiştir.
Bu tür bir politik retoriğin geliştiği günümüzde, özselci kültür anlayışlarının
eleştirel bir perspektifle yeniden gözden geçirilmesi elzemdir. Bu amaçla izlenebilecek
yollardan biri melezleşme süreçlerinin oynadığı merkezî rolün altını
çizmektir. Çünkü bu yolla hem ‘kültür’ün kapalılığı tasavvurunun hem de asimilasyon
ve direnç gibi karşıtlığa dayalı modellerin geçersizliği ilan edilebilir.
Gerçi benim bu makaledeki amacım melezlik gibi kavramların uygunluğu/yeterliliğine
ilişkin eleştirel bir bakış sunmak ve bu tür kavramların disiplin içinde
kültürü merkezileştiren bakış açısıyla mücadelesindeki başarısını sorgulamaktır.
Kreolleşme veya melezlik modellerinin eski bütünselci kültür kurgularına
yönelik getirdiği eleştirinin sınırları nedir?
Makalede ilk olarak, melezlik, kreolleşme ve tireli modellerinin, özselci kültür
kavramsallaştırmalarının altında yatan ontolojik varsayımları çürütüp çürütemeyeceği
konusu tartışılacaktır. İkinci olarak, kültürel ‘cemaat’e dayalı yeni bir kimlik
siyaseti öneren çokkültürlülük gibi sosyal ve politik programların tahrip edici
potansiyeli değerlendirilecektir. Daha sonra ise, kültüre karşı yazma projesi için
metodolojik bir başlangıç noktası olarak nerenin seçilebileceği sorusu üzerine
yoğunlaşacağım. En son olarak ise maddi hayat-insan ilişkileri üzerine yapılan
çalışmaların bahsedilen türde bir başlangıç noktası olabileceğini önereceğim.
Kreolleşme, melezlik ve tireli kimlikler
Homojen, sürekli, kesintisiz ve kıyaslanamayan bir bütün olarak tanımlanan
kültür anlayışına karşı getirilen eleştirilerde kullanılan en gözde kavramlar kreolleşme
ve melezlik. Dil bilimden devşirilen kreolleşme metaforu iç heterojenlik,
kültürel karışım ve yeni özdeşleşme hallerine vurgu yapmaktadır (Drummond,
1989; Hannerz, 1987; Fabian, 1978; Parkin, 1993). Bu kavramın tekabül
ettiği süreçte, birbirinden farklı kültürel kökenlere sahip unsurlar farklılıkları ve
çelişkileri ortadan kalkmadan bütünüyle sentezlenebilmektedirler (Parkin,
1993: 84). Melezleşme de kreolleşme gibi “varolan kalıpların mevcut pratiklerden
ayrışarak yeni pratiklerin içinde yeni biçimlerle yeniden oluşmalarının yollarına”
işaret eder (Pieterse, 1995: 49). Her iki durumda da bu kavramlar, farklı
‘mantıklar’ın içiçe geçmesini doğuran süreçlere dikkati çekerler. Böylece, farklılık
üzerine inşa edilen hiyerarşilerin dengesini bozan ya da onları yıktığı iddia
edilen yeni tür sınır ihlalleri üretilmektedir.