dergi

238
tan uzaklaştırarak “son vuruş”u yaptığı âna kadar Mustafa Kemal’e büyük bir
sevgi ve saygı duymaya devam etmişler, dahası onu İslâm’ı savunduğu ve koruduğu
düşüncesiyle “İslâm’ın Kılıcı” olarak nitelemişlerdi (Sinha, 1972: 161, 169;
Minault, 1982: 202).
Halifeliğin kaldırılmasının söz konusu olduğu dönemde Hilafetçiler ideolojik
çerçevelerindeki güçlü “Müslümanlık” vurgusundan dolayı giderek Hint ulusal
hareketine yabancılaşma sürecine girdiler. Müslümanlar silahlı mücadeleyi de
içeren daha sert yöntemleri gündeme getirirken Gandhi’yi sorunu Hindistan
boyutlarıyla sınırlamakla eleştiriyorlardı (Öke, 1991: 74). Hindular açısından bakıldığında
ise Türkiye’deki mücadelenin kazanılmasından sonra, bu “takdire şayan”
gelişme ile birlikte artık hilafet meselesinin bir kenara bırakılıp, Hindistan’a
ilişkin “ulusal” hedeflerin daha da ön plâna çıkarılması gerekliydi (age.:
84). Zaten “İşbirliğinden Kaçınma” hareketinin, şiddetin işin içine karışarak denetimden
çıkması nedeniyle askıya alınmasından ve Gandhi’nin Mart 1922’de
tutuklanmasından sonra Müslümanların Hindularla olan ittifakı kopma noktasına
gelmişti (Watson, 1955: 78). Bundan sonraki süreçte hiçbir zaman yok olmamış
fakat hasır-altı edilmiş olan Hindu-Müslüman sürtüşmesi, İngiliz sömürge
yönetiminin “böl-yönet” politikasını devreye sokmasına da bağlı olarak,
hem ulusal mücadelenin hem de Hilafet Hareketi’nin tamamiyle anlamını yitirmesine
yol açacak şekilde yeniden gün yüzüne çıktı (Minault, 1982: 211; Öke,
1991: 73-74). 44
Hilafetçiler Türkiye’de hilafetin ilgası haberini alır almaz ilkin buna inanmak
istemediler. Bunun bir gerçek olduğunu anladıkları noktada ise Mustafa Kemal’e
duydukları “muhabbet” hızla nefrete dönüştü. Panik halinde bir alternatif
arayışına girdiler. Ebu’l-Kalam Azad halihazırda mevcut en güçlü bağımsız
Müslüman devlet hükümetinin halifeliği almasını ve Hilafet Hareketi’nin Hint
Müslümanlarının siyasal örgütü olarak işlerliğini sürdürmesini önerdi. Türklerin
halifeliğe yaptıklarını esefle karşılayan Ali Kardeşler ise halife Abdülmecit’in
sürülmesini kabul etmeyip, Mustafa Kemal’e şiddetle karşı çıktılarsa da kayda
değer bir alternatif sunmayı da başaramadılar (Minault, 1982: 204-205). Hayal
kırıklığı Muhammed Ali’nin İbni Suud tarafından düzenlenen Mekke Kongresi’ne
katılmasıyla daha da arttı. Çünkü Kongre’ye katılan Müslüman delegasyonlarından
hiçbiri Hint Müslümanlarının köktenci çizgisine olumlu yaklaşmadı
(Watson, 1955: 87).
Bununla birlikte milliyetçilik ile İslâm’ı bünyesinde birarada barındırmakta
ısrarlı Hilafet Hareketi’nin düşünsel mirasının, sonraki dönemin “Hint-Müslü-
uğraşmaktan kurtarıldığı ve ‘seçimle tayin edilen daha İslâmî bir hilafet usulüne geri dönüş” olduğu
şeklindeydi (Özcan, 1997: 244).
44 Söz gelimi, Öke’nin belirttiğine göre, İngiliz propagandası sonucu Hindular Hilafet Hareketi’nde
kullanıldıklarını düşünmeye başlamışlar, Hilafet hareketine katılan Hindular, bağnaz dindaşları
tarafından “Müslümanlaşmak”la suçlanmışlardır (Öke, 1991: 84).