dergi

120
ERK YONTAR
ların entegrasyonunu inceleme yoluyla açıklama, öncelik taşımaktadır” (Elias,
1983b: 201). Söz konusu evrimin diğer bir eğilimi de, evrim sürecinde, gittikçe
daha kapsamlı bir biçimde kendine hâkim olma/kendi kendini gütme (Selbststeuerung)
kabiliyetinin gelişmesidir. Tek hücreli canlılar, bu açıdan tamamıyla
pasifken, çok hücreli canlıların kendini kontrol etme kabiliyeti sürekli artmaktadır
ve nihayet insanların, entegrasyon seviyelerinin çokluğu sayesinde eşsiz
bir ‘kendi kendini gütme’ donanımına sahip oldukları görülmektedir.
Dolayısıyla, konu alanlarının açıklanmasında, ne atomist ana dogma ve buna
bağlı olarak insanların sadece molekül yahut atom gibi yönlendirilebilen veya
bunlara indirgenebilen bir parça/madde oldukları fikri, ne de onların doğal
ve maddi olmayan bir güç tarafından yönlendirildikleri (bilim öncesi) fikri, konunun
açıklanmasında yeterli olabilmektedir. Bu bağlamda Elias “ilerleyen
sentez” (Elias, 1983b: 205) terimini kullanır. Bu terim, bir yandan yukarıda açıklanan
küçük moleküllerden, insanlar gibi daha karmaşık oluşuklara doğru gerçekleşen
evrimsel süreci kavramsal olarak belirlemeye yarıyor. Ayrıca Elias bu
terimle, insanların yaşadıkları ve bir parçası oldukları dünya hakkındaki bilgilerinin
gelişmesini de izah ediyor. Elias, insanların ilerlettikleri ve yüzyıllarca deyimler
ve terimler geliştirerek bir yüksek sentez seviyesine ulaştırdıkları bilgisel
gelişim basamaklarını birbirinden ayırıyor. Ona göre, bu upuzun “ilerleyen sentez”
sürecinin bir aşamasında insanlar, birbiriyle ilişkilerini kuramadıkları olaylar
karşısında mevcut bilgi hazinelerinin sınırlarına varıyorlar. Ancak bir sonraki
basamakta, bu ilişkiler, insanlarca idrak edilebiliyor ve bu ilişkiyi sembolize
eden bir terim, insanlar arasındaki karşılıklı münasebetler sayesinde birlikte geliştiriliyor
(krş. Yontar, 1997).
Yukarıda söz edilen türdeki sürece benzer bir şekilde, bugünkü bilginin sınır
ya da cephesini Elias’a göre bilimlerin birbirleriyle ilişkisi oluşturmaktadır. Günümüzde
bilimler, çoğu kez âdeta yan yana sıralanarak karşılaştırılmaktadır. Bilimler
arasındaki farklılıklar, onların her birinin görev alanlarını ve kendilerini
bir sürecin basamakları olarak ortaya koyacak bir evrimsel çerçevede algılanmıyor.
Tersine, bu konudaki algılama, statik boyutlara indirgeniyor. Günümüze
kadar süren alışagelmiş bu yaklaşımın arkasında, ya farklı bilimleri bir sistem
içerisinde yan yana getirme ya da farklı bilimleri tek bir bilime indirgeme şeklinde
‘tek boyutlu bir bilim model’ anlayışı yatıyor. 8 Halbuki Elias, sunduğu insan
bilimleri kavramıyla, bilimlerin toplumsal örgütlenmesine, yani bilimin kurumsallaşmasına
bakıldığında böyle bir görüntü ortaya çıksa da, aslında onların
yanyana ve birbirlerinden bağımsız bir biçimde varolmadıklarını açıklamaya
çalışıyor. Tam tersine, bilimlerin konu alanları çok çeşitli biçimde birbiriyle
bağlantılı olduklarından, bilimler arası ilişkilerin özelliklerini kavrayabilmek ve
bunları sembolik bir şekilde ifade edebilmek için, konu alanlarının incelenme-
8 Yukarıda Popper örneği.