dergi

➧
Literatür Eleştirisi
“İttihad sembolü mü, ihtilaf kaynağı mı?”
Öncesi ve sonrasıyla halifeliğin kaldırılması üzerine
bir yeniden düşünme denemesi*
213
Tayfun Atay**
Geçtiğimiz iki yıl, bu ülkenin tarihinde yer alan iki önemli olayın anlamlılık taşıdığı
düşünülen yıldönümü kutlamalarına sahne oldu. 1998 yılı Türkiye Cumhuriyeti’nin
kuruluşunun 75. yılı, 1999 ise Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşunun
700. yılı olarak anlamlandılar. Heyecanlı ve hararetli kutlamalara vesile
olan bu iki yıldönümünün arasında bir üçüncüsü, neredeyse anımsanmadan
geçti gitti. Bir kuruluşa, yani bir anlamda “varoluş”a değil de yıkılış ya da “yokoluş”a
işaret eden bu tarihsel olayın, kuruluş yıldönümleri kutlanan “Osmanlı”
ve “Cumhuriyet”in arakesitinde bulunduğu da söylenebilir. 700. kuruluş yıldönümünü
kutladığımız Osmanlı’nın tarihsel serüvenine son noktayı koyan, 75.
yılını kutladığımız Cumhuriyet’in henüz başladığı tarihsel serüveninin ise önünü
açan bu olay, 3 Mart 1924’de gerçekleşen halifeliğin kaldırılmasıdır.
1999 yılı Osmanlı İmparatorluğu’nun 700. kuruluş yıldönümünün yanısıra
Hilafet’in “İlga”sının da 75. yıldönümüne işaret etmekteydi. Ancak aradan üç
çeyrek asır geçtikten sonra bu olayın tarihsel anlamı, alınan kararın yol açtığı
kazanımlar ve kayıplar veya her iki yöndeki iddialar üzerine bir değerlendirme
göze çarpmadı. Oysaki halifeliğin kaldırılmasının daha önceki bazı yıldönümleri,
böylesi bir sessizlikle karşılanmamıştır. Örneğin bundan beş yıl önce “İlga”nın
70. yıldönümü münasebetiyle devletin resmî kurumlarınca “anma” ve
“kutlama” şeklinde tanımlanan bir etkinlik gerçekleştirildiği, bunun yanısıra
(*) Konunun özellikle dinsel, hukuksal ve siyasal cepheleri bulunmasından kaynaklanan kapsam
genişliği ve çok boyutluluğu dolayısıyla zaman zaman bende bir “mayın tarlası”na girdiğim
kaygısı yaratan bu çalışmada, “mayınlara basmadan” yol alabilmem için yardımlarını esirgemeyen
Gökhan Çetinsaya’ya teşekkür ederim. Ancak tabiî ki çalışmada hâlâ mevcut olabilecek
eksiklerin, yanlışların ve kusurların sorumluluğu yalnızca bana aittir.
(**)Hacettepe Üniversitesi, Antropoloji Bölümü.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000