dergi

60
YAEL NAVARO-YAŞIN
işle ilgili yaptıkları zaman ve hareket çalışması deneyine dikkat çekiyor. “Bir duvar
amelesini tetkik edelim” diye başladığı yazısında şunları yazıyordu:
Bir duvar amelesini tetkik edelim; duvar örmek için yerden bir tuğla alıyor ve duvara
koyuyor. Fakat her tuğla alışında eğilip doğruldukça –mesela kendisinin 80 kilo ağırlığında
olduğunu farz edersek- 80 kiloluk bir yükü duvarın yüksekliğine kaldırmak mecburiyetinde
kalıyor. Bu amelenin yanına münasip yükseklikte bir masa koyar, ve tuğlaları
onun üzerinde bulundurursak, işçinin evvelce saatte 120 tuğla dizerken, simdi 350
tane dizebildiğini görürüz. 17
İncila, “Aynı usul evde de tatbik edilir. En ufak bir şeyin yerini değiştirmekle
ev kadını yaptığı işin verimini artırabilir” diyordu (Yar, 1935-36: 40). Akıllarında
bu “zaman ve hareket” metodları olan kız enstitüleri, Türk kadınlarını verimlilik
hakkında eğitmeye, onların hane üretkenliğini artırmaya çalıştılar. Yine İncila
“Kadın bu işleri yaparken amele gibi (Normal randıman) esaslarından istifade
etmeli” diyordu (age.). Buna göre ev işlerinde artık pratik kurallar işe yaramayacaktı.
Bundan sonra işler fabrikadaki bir montaj hattında olduğu gibi önceden
programlanmalı ve bir düzene sokulmalıydılar. Gündelik her faaliyet için uygun
olan bir zaman ve verimli hareket birimi tespit edilecekti.
Sarmısak demetleri yerine kalori cetvelleri
“Ev” çok önemliydi. “Ev”in ne olduğu ve “ev”in ne olması gerektiği, üzerinde
tartışılan, ihtilaflı bir konuydu. “Bugünkü ve Eski Kadın” başlıklı makalesi ile
Enstitüsünün ödülünü kazanan Aliye Temuçin “diğer bütün yeniliklere temel
olabilecek, yurdu her sahada, bilhassa ekonomi alanında yükseltebilecek ancak
evdir” diyordu (Temuçin, 1936-37: 17). Bir zaman tünelinde gezindiği bu yaratıcı
makalesinde, yazar “eski Osmanlı ev”ini alaycı bir tavırla şöyle tarif ediyordu:
Solda bir ocak; köşede mangal; kutular, torbalar, bir yarım çuval un; duvarda sarmısak
soğan dizileri, elekler, leğenler, tavanda asılı sepetler; hasılı burası bana mutfaktan ziyade
bir köy bakkaliyesi hissini veriyordu. Yemek odasına geçtik, yerde birkaç minderin
ortasında düzülmüş bir tepsi vardı, boğazlarına peşkir sokulmuş iki çocuk bir sahandan
yemek avuçluyorlardı. Bizi görünce kalktılar, iyi terbiye görmüş olduklarını
gösterir bir tavırla ellerimizi tutup yağlı ağızlarile ‘şap’ diye öptüler (age.: 19).
Aliye evin bu apaçık ortada olan “düzensizliğini” çok yakında görülecek olan
“cumhuriyetçi Türk evi”nin “düzen”i ile karşılaştırır. Hayalinde ulusal lider Atatürk’ün
birbirine eklenen reformlarını temsil eden zaman tünelinde yolculuğuna
devam eden Aliye “yeni Türk evi”ne ulaşır:
17 Yar (1935-36) 40. Duvar döşemede mikro-harekete dair orijinal çalışmalar için bkz. Gilbreth
(1909).