dergi

94
PETER IMBUSCH
ki kitle katliamları, milyonlarca insanın hayatına malolmuştur (Ternon, 1996).
Bu nedenle 20. yüzyıl, insanlığın yaşadığı olumsuz olaylar nedeniyle, uzun
süreli tarihsel gelişim içinde -aynen 14. yüzyıl gibi- ayrı bir yere sahiptir. Her iki
yüzyılda da imha olgusu afet düzeyine ulaşır; yaşanan olağandışı örnekler, yoketme
teknikleri konusundaki yaratıcılığın ne kadar geliştiğini göstermektedir.
Önceki olgular “karanlık Ortaçağ” yorumuyla yaygın önyargı şablonuna yerleştirilse
bile, Aydınlanmış olma iddiasını taşıyan ve akla dayanma çağrıları içeren
bir modern uygarlık sürecini kapsayan tarihsel bir dönemde, insanlıkdışı olayların
ve imha girişimlerinin olağanüstü artması ve modernitenin en olgun döneminde
had safhaya ulaşması, altı çizilmesi gereken bir çelişkidir. Ek olarak,
bir de mikro düzeydeki şiddetin sürekliliği gözönüne alındığında, Aydınlanmanın
bütün umutlarına ve ilerleme beklentilerine rağmen modernitenin şiddet
içermediğini söylemek oldukça zordur.
3. 20. yüzyıl - şiddet yüzyılı
Şu günlerde birbiri ardına yayınlanan ‘yüzyıl’ değerlendirmelerine, yani çağımızdaki
egemen eğilimleri ve olayları yakalamaya çalışan sosyal bilimsel çözümlemelere
bakılırsa, yaşadığımız yüzyıl bir ‘aşırılıklar çağı’ (Hobsbawm,
1995), bir ‘uygarlık ve barbarlıklar’ (Jackson, 1999), bir ‘Alman çağı’ (Jäckel,
1996), ‘savaşlar yüzyılı’ (Kolko, 1999) ya da bir ‘afetler çağı’ olarak değerlendirilmektedir
ki, uç boyutlarda şiddet içeren ve ‘insancıllığın azalması’ndan (Finkielkraut,
1998) şikayet edilen bir çağ olarak ‘kısa 20. yüzyıl’ın ‘(önce) daha iyi anlaşılması’
(Diner, 1999) zorunlu olmaktadır. ‘Yüzyıl yazarları’ arasında yüzyılın
çokyönlülüğünü vurgulayan yazarlar bile 20. yüzyılın genel olarak olağanüstü
şiddet içerdiğini söylemektedirler.
Ayrıntılı özellikleriyle algılanışı ne kadar farklı olursa olsun, 20. yüzyılın fizyonomisi
barbarlıklar ve ‘makro suçlar’ tarafından belirlenmektedir ki, böylece
bütün bakışlar, gaz odasını, topyekün savaşı, devlet tarafından uygulanan soykırımı ve
imha kamplarını, beyin yıkamayı, devlet güvenlik sistemini ve bütün halkı gözetleme
anlayışını ‘bulan’ bir dönemin vahşet uygulamaları üzerinde yoğunlaşır. Bu yüzyıl insanın
o ana dek hayal edebileceğinden çok daha fazla kurban, şehit, öldürülmüş vatandaş,
katledilmiş sivil ve sürülmüş azınlık, işkence edilen, sakatlanan, açlığa ve soğuğa
mahkum edilen insanlar, siyasi tutuklular ve ülkelerinden kaçan sığınmacılar ‘üretmiştir’.
Şiddet ve barbarlık bu yüzyıla damgasını vurmuştur (Habermas, 1998: 73f.).
Ve Jan Philipp Reemtsma, kısa bir süre önce bu yüzyılın, şiddet tarihinin bir
sonucu ve yıkıcılığın ve vahşetin sınırlarını aşmasının bir neticesi olan özel bir
tür huzursuzluğu geride bıraktığını yazar. Bu huzursuzluk şu sorularda kristalleşir:
Bütün bunlar neden ve nasıl mümkün olabildi? (Reemtsma, 1999).
Bu soru öncelikle, bilim ve sanat alanında büyük gelişmelerin yaşandığı bir