dergi

TİRELİ KİMLİKLER: TEORİ VE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI ARAYIŞLAR 133
varan bir kaymaya yol açmıştır. Yeni kavramsallaştırmalar, göçmenlerin pratiklerini
ve kültürel şekillenmelerini “misafir işçi” literatüründe olduğu gibi anavatan
belirleyiciliğinde bir çerçevede tartışmasa da, yine de bu insanların kültürel pratik
ve kimliklerini “geleneksel Türk” ve “modern Alman” kültürleri arasındaki sözde
bölünmeye dayanarak açıklamaktaydı. Bu iki kültürel kutbun da “otantikliğini” ve
değişmezliğini bozduğu varsayılan bölünmenin etkisi patolojik bir durum olarak
değerlendirilmiş, böylece Almanya’da yaşayan Türkler Alman toplumu için, geri
dönüş yapanlar ise Türk toplumu için hatta kendi psikolojileri için de ciddi bir sorun
olarak kurgulanmışlardır. Türk göçmenlerinin “patolojik” durumunu tanımlamak
için “iki kültür arasında kalmak” ve “kimlik krizi” yaşamak türü ifadeler hem
kamusal hem de akademik söylemde bir hayli yaygınlaşmıştır.
Almanya’da yaşayan Türkler’in Ausländerfrage’nin (“yabancılar sorunu”) ana
teması haline gelmeleri de bu dönemdedir. Yine bu dönemde sosyolojik, psikolojik,
linguistik ve pedagojik bir çok çalışmanın ve sosyal destek projelerinin konusu
dahiline girmişlerdir. “Göçer” ve/veya “göçmen” gibi terimlerin kullanılmasıyla
birlikte Almanya’daki “Türkler”e kalıcı bir statü atfedilmiş olsa da, Türk
göçmenlerin kendi söylemleri de dahil olmak üzere halen Türkler’i sosyal ve
ekonomik anlamda Alman toplumuyla bütünleşmiş bir grup olarak görmek yönünde
tereddütler söz konusuydu. Tabiî ki bu arada resmî ideoloji de Almanya’nın
bir göçmen ülkesi olduğunu reddetmekte ve ülkedeki Türkler’i geçici bir
iş gücü olarak görmekte ısrar etmekteydi. 60’lardan 70’lerin ortalarına kadar
olan dönemin tersine, bu dönemde Almanya’daki Türkler’in bir tarafta resmî
diğer tarafta kamusal ve akademik söylemlerdeki algılanışlarında bir ayrışma
yaşanıyordu.
80’lerin sonundan itibaren ise, Almanya’daki Türk azınlık giderek “misafir işçi”
“göçmen” tanımlamalarını reddetmeye başladı. Alman ve Türk toplumunun
bu insanların yaşam pratikleri üzerindeki etkisi hem Türkler’in kendi söylemlerinde
hem de Alman toplumunun “Türk”lerle ilgili söylemlerinde tanınmaya;
olumlu ve zenginleştirici bir etki olarak algılanmaya başlandı. 90’ların çokkültürlü
retoriğiyle uygunluk içinde, “Alman-Türkleri”nin çok-yerli (multilocale)
bağlılıkları ve çok-kimlikliliklerine (multiple identities) ek olarak çok boyutlu
kültürel gelenekleri (multiple cultural traditions) ve dilleri artık “patolojik” ve
olumsuz olarak değil zenginleştirici ve güçlendirici olarak değerlendiriliyordu.
Kendilerini “Alman-Türkleri” olarak tanımlamaları pratiklerinde ve ifade biçimlerinde
ortaya çıkan çoklu bağlılıkları (multiple attachments), dilleri ve gelenekleri
ön plana çıkarmaktadır. Bu adlandırma zamanla ilk ve ikinci nesil Türk
azınlık arasında yaygınlık kazanmıştır (bkz. Kauderzanca, 1993, 1995a, 1995b;
Mozaik, 1994). Kamusal söylemde, “Alman-Türkleri”adı ilk defa Der Spiegel
(1993) dergisi tarafından Solingen’de bir Türk ailesine karşı girişilen ve beş kişinin
ölümüyle sonuçlanan kundaklama eylemi sonrasında kullanılmıştır. Yabancı
düşmanlığı yukarıda sözü edilen kolektif ve bireysel temsil sürecinde önemli