dergi

8
Elias ve medeniyetin öyküsü
Ayşe Öncü*
Elias’ın ünlü kitabı The Civilizing Process’in (Uygarlık Süreci) sosyologlar arasında
çok sık anlatılan bir öyküsü vardır, nasıl yanlış dilde, yanlış zamanda ve
yanlış ülkede basıldığını aktaran. Elias kitabı ilk Almanca olarak kaleme alıp,
1939’da İsviçre’de yayımladıktan sonra, 1940’lı yıllarda bir İngiliz basımevine
göndermiş tercümesi için. Basımevi geri çevirmiş, sümkürmek, geğirmek, yellenmek
gibi uygarlık dışı konulardan bahsettiği gerekçesiyle. Böylece Elias, faşizmin
yükselişinden kaçıp yerleştiği İngiltere’de bir kenara itilmiş, adı sanı duyulmamış
bir sosyolog olarak taşra üniversitelerinde çalışmaya mahkûm olmuş.
Ta ki kitap 1960’ların sonunda Almanya’da yeniden basılıp, 1977’de verilen
ilk Adorno ödülüne layık görülene dek. Ödül verildiği zaman Norbert Elias 80
yaşındaydı. Uygarlık Süreci’nin iki cilt halinde İngilizce basımı ise, yazılışından
neredeyse kırk yıl sonra, 1978 ve 1982 yıllarına rastlıyor.
Hikâyenin devamını anlatmaya gerek yok. Son yirmi yılda Elias dünya çapında
ün kazandı, kitapları çeşitli dillere tercüme oldu. Uygarlık Süreci bir başyapıt
olarak sosyolojinin klasikleri arasına girdi. Kitabın bunca yıl sonra ‘keşfedilmiş’
olması, sosyal bilimlerin kendi içinde geçirdiği köklü değişimlerle yakından ilişkili.
İzleyenlerin bileceği gibi, eskiden araştırma dışı kalan birçok konu günümüzde
ilgi odağı haline geldi. Yemek alışkanlıklarından, beden terbiyesine, insanların
zihniyet ve duyarlılıklarından, zaman anlayışına kadar bir dizi konu incelemeye
açıldı. Norbert Elias’ın kendi anlatımıyla, “gündelik yaşam, sıradanlığını
yitirip, teorik anlam kazandı.” 1 Bu değişim, pozitivizm dediğimiz düşünce
biçimlerine eşlik eden sosyal bilim anlayışının kırılmasına bağlı olarak gerçekleşti.
Günümüzde evrensel ve nesnel doğrular arayışı, giderek yerini farklı coğ-
(*) Boğaziçi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü.
1 İngilizce tercümesinden benim kısaltmam. Bkz. Drotner, 1994: 346.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000