dergi

ZAMAN: MODERN VE POSTMODERN 209
tan beri kapitalizmin dinamiğinin tam merkezinde varolmuş olan mekânın zaman
aracılığıyla yok edilmesi sürecinin yeni bir evresinin yaşandığını teşhis etmektedir
(Harvey, 1998: 327). Mekânın öneminin artışı ise, kapitalistlere mekânsal
farklılıkları kendi çıkarlarına uygun biçimde sömürme gücünü kazandırmasıyla
ilişkilendirilmektedir. Bütün bu ilişkilendirme ve teşhisleri, insanlara
bir tutunma ve sabitlik duygusu verebilecek somut bir süreç anlamında mekânın,
kapitalist dinamikler tarafından tıpkı zaman gibi aslında araçsal olarak örgütlendiğini
düşündürten göstergeler olarak okumak mümkündür.
Sonuç
Zamanın modern ve postmodern kavrayışları arasında süreklilikler kadar belirli
kırılmalar da sözkonusudur.
Bu kırılmalar, geçmişin nostalji duyulacak bir sabitlik noktası olarak alıkonulmasını,
geleceğin silikleştirilmesini ve bunların karşısında şimdinin itibar
kazanmasını, evrimci, çizgisel ve ilerlemeci tarih anlayışının yerinden edilmesini,
zamanın fiziksel kavranışı yerine öznel deneyimlenmesinin anlamlı görünmesini,
ütopyaların itibar kaybını, mekânın bir deneyim süreci olarak ve tikelliğin
alanı olarak kavranmasını içermektedir. Bütün bu aşikâr hale gelen belirtiler,
postmodernin epistemolojik ve ontolojik temellerinden güç almaktadır.
Postmodern yaklaşımın, epistemolojik temeli, özne/nesne karşıtlığına dayalı
bir bilgi oluşumunun reddini içerirken, ontolojik temelini hakikat iddialarının
geçersizleşmesinden almaktadır. Dolayısıyla zamana ilişkin bilgi, öznel algı ve
deneyimlerin başat dinamikleriyle ortaya çıkar hale gelmiştir. Bu öznel algı ve
deneyimler, ne teknolojinin eriştiği sayısallaşma ve hızın olanaklarından, ne de
öznenin bir sabitlik anı olarak mekânsal uygulamaların belirlemelerinden bağımsız
olamamaktadır. Sayısallaşma ve hız ise, kapitalizmin bu en gelişkin aşamasında,
parasal dolaşımın, mekânsal engellerin üstesinden gelebilmesi gereksinimine
bir yanıttır. Bu yanıt, küreselleşme olarak da tarif edilebilmektedir.
Dolayısıyla başlangıcından beri küresel olan ancak bunun niteliği derinleşen ve
radikalleşen sermaye hareketleri için mekân, kâr maksimizasyonunun bir engeli
olmaktan neredeyse çıkmıştır. Hareketin ve devinimin sayısı anlamındaki zaman
ise, sermaye hareketlerinin nesnel sınırlarını yaratmaktadır. Zamanın, sermayeye
tabi kılınmasının bu en köktenci/devrimci aşamasında, sermayenin sınır
tanımaz akışkanlığında, insanları bulundukları mekânla geçici de olsa sabitleme
kuramlarının ve uygulamalarının bir anlamı vardır: Sömürünün yönünü,
hızını ve mekânını belirlemeye egemen olabilmenin dayanılmaz hafifiliğine
karşılık, kimliğin giderek coğrafyayla, mekânla ilişkilendirilerek kurulur hale
gelmesinin katlanılmaz ağırlığı...
Bu saptama modernliğin ve onun zamana ilişkin kavrayışının sorunlu olmadığı
anlamına gelmez. Tersine, sorun, herşeyden önce burjuvazinin geri dönüş-