dergi

28
SELÇUK ESENBEL
odasının ideal olarak artık kadın ve erkek misafirlerin beraberce ağırlandığı “salon”lara
dönüşmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Ayata’nın belirttiği gibi, bugün
de çağdaş Türk evinde en fazla özen gösterilerek düzenlenen mekân ve statü
sembolü olan salon, aynı zamanda Batı modeline en uygun tarzda düzenlenmiş
mekândır. Salon bu yüzden, en Avrupai tarzda davranılması gereken, “rasyonel”
bir kimliğin hüküm sürdüğü kamu alanıdır. 5
Osmanlı Türk aile üyeleri, birarada olmayı seven bir kolektif kültürün içinde
yaşıyorlardı. Bu kolektivite ihtiyacının, Avrupa menşeli mobilyaların toplum töresine
uygun bir şekilde yerleştirilmesiyle giderildiği göze çarpmaktadır. 19. yüzyılın
Avrupai Dolmabahçe Sarayı’ndan İstanbul seçkinlerinin köşklerine, hatta
bugünkü çağdaş kimi Türk evlerindekine kadar ortak kullanım alanları, sandalye
veya koltukların eski sedirler gibi odaların ortak alanına bakacak şekilde duvarlara
yaslanmış halde sıralandığı, komünal ilişkiyi pekiştirecek bir düzen içindedirler.
Aile reisine hürmetle önemli bir yer ayıran bu dairesel düzenleme, çağdaş
Osmanlı bireyinin kültürel ihtiyacını Avrupai görünümde karşılamaktadır.
Selamlık, Avrupai bir salona dönüşürken, aile üyelerinin rahat, teklifsiz, duygusal
iç benliklerinin yaşandığı yer ise eski harem odalarından türeyen iç odalar
veya bugünkü deyişle “oturma odaları” olmaktadır. Bu iç mekânlar, tıpkı Japon
iç odaları gibi, salona oranla daha düzensiz bir görünümde olup, belki daha
Türkler’e has bir tarzda sedir kullanımının da bazen süregeldiği, özgür, günlük
işlevleri karşılayan rahat ortamlardır.
III. Çağdaş bireyin adab-ı muaşereti
Meici Japonyası’nda adab-ı muaşeret
Batı/Doğu ikilemi çerçevesinde çağdaş birey ve toplumdan beklenen adab-ı
muaşeret dönüşümü kadar, bu sürecin psikolojik ve sosyal sorunsalını sergileyen
bir olgu yoktur. Birçok reform konusunda olduğu gibi, Meici yönetimi, kamusal
davranış kuralları ve ulusal eğitim yoluyla halkın kamusal ahlâk ve adabını
bir dizi emir ve kanunla düzenlemeyi, çağdaş medeniyete erişmek için elzem
görmüştü. Bu yeni Meici adabı, medeni davranış normu olarak Batı kültür
formları ve normlarından esinlenmişti. Ayrıca kapitülasyonların lağvı saplantısı
içinde düşünen Meici önderleri, Batılılar’ın farklı adab-ı muaşeret kuralları yüzünden
Japonlar’la alay etmeleri konusunda çok hassastılar. Örneğin Japon
âdetlerine göre hiç de kaba sayılmayan çorbayı höpürdeterek içmek, Avrupa
âdetinde kabalık sayılmaktaydı. Batılılar’ın “gayrı medeni” görmelerinden ötürü,
Tokyo’da yaz vakti sıcak havalarda Japon işçilerinin -köylerde hep rastlandığı
gibi- gömleksiz veya iç donlarıyla gezmeleri yasaklanmıştı. Öte yandan Batı tar-
5 Kadın ve erkek ev gezmeleri için Ataylı: 102, salon ve Elias tartışması için Ayata, 1988.