dergi

129
“Tire”li kimlikler: Teori ve
yönteme ilişkin bazı arayışlar*
Ayşe Çağlar**
1980’lerin ortalarından itibaren antropoloji çalışmalarında, daha önceki ‘kültür’
ve ‘kimlik’ kavramsallaştırmalarının temelini sarsan ciddi eleştiriler yükselmekte.
Eleştirilen yaklaşımlarda, ‘kültür’ homojenleşmiş ve sınırları belli, ‘kimlik’
ise birbirinden ayrışmış olduğu varsayılan kültürlere içkin, sabit ve durağan
bir biçimde kurgulanmaktaydı. Benzeri görülmemiş ölçüde, yerel-aşırı (translocal)
sermaye, emek, insan, mal, teknoloji ve medya imajı akışının yaşandığı günümüzde,
ulusal sınırlar gittikçe daha fazla geçirgen olmaya başlamıştır. Bunun
sonucu olarak ortaya çıkan sınır-aşırı yaşam tarzlarını, kültürel pratikleri ve kurumsal
biçimleri kavrayabilmek için, akademik söylemlerimizi artık ulus devletin
hukuki hakları ve kültürel etkileşimleri ile sınırlı çerçevesinin ötesine taşımamız
gerekmektedir. Giderek artan sayıda insan, kendisini birden fazla ulusal
bağlılıkla tanımlamakta; çoğul ve akışkan kültürel kimliklerini içeren öznelliklerinde
rahatlıkla varolabilmektedir.
Böyle “tireli” kimliklere sahip insanların yaşam tarzlarını teorize etme çabaları,
sınırları belli, yekpare ve kendi içinde bir bütün olarak kültür kurgusunun
yetersizliğine dikkat çekmektedir. Kapalı bir kavram olarak tasavvur edildiği
şekliyle kültürün, çok-yerli (multilocale) kültürel oluşumların kavranmasında
gözle görülür derecede yetersiz kalması, eski antropolojik kavramsallaştırmaların
statik doğalarına yönelik daha genel bir eleştirinin esin kaynağı olmuştur
(Abu Lughod, 1993; Clifford, 1994; Keesing, 1994; Stolcke, 1993). Günümüzdeki
(*) Bu makale, T. Modood ve P. Werbner (der.) The Politics of Multiculturalism in New Europe ( Zed
Books, 1997) adlı kitapta yayınlanmış bir bölümün genişletilmiş bir versiyonudur. Makalenin
başlığında yer alan ‘hyphenated’ kavramı İngilizce’de ‘tire’ anlamını taşıyan ‘hyphen’den gelmektedir.
Makalede ‘hyphenated’in karşılığı olarak tireli kavramını kullandık.
(**)Berlin Freie Universität, Etnoloji Enstitüsü.
TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000