dergi

20
SELÇUK ESENBEL
“denetleyip” yaşamayı başarmaktadırlar. Başarmasalar, zaten, bu iki toplumun
20. yüzyılda gösterdiği dinamizmi ve yaşama bağlılığı açıklamak mümkün olmaz.
Ancak, bu yazının daha uzun versiyonlarında ifade ettiğim gibi, “Batılılaşmanın”
henüz psikolojik tarihinin yazılmadığını düşünmekteyim. Benim için 19.
yüzyılın sonunda Osmanlı’nın yeter derecede Batılılaşmadığı söylemi ile intiharını
açıklayan genç düşünür Beşir Fuad’ın zamansız intiharı ile 20. yüzyılın sonlarında,
Japonya’nın fazla Batılılaşarak, öz kültürü ve ruhunu kaybettiği iddiası
ile intihar eden genç yazar Mişima Yukio’nun intiharlarındaki “medeniyet” sürecinin
“aczi” görüşleri, bize, meselenin çok basit olmadığını ve en azından, bu intiharların,
kişisel nedenlerden kaynaklansa da, “Doğu/Batı medeniyeti” sorunsalı
ile açıklanmasının, Batı dünyasının dışındaki toplumların insanlarının “modernite”
sorunsalının kendine özgü kimlik sürecine parmak basmaktadır.
Sonuç olarak, sürekli düşündüğüm bu meselede şu anda vardığım nokta, bana,
modernitenin Japonya ve Türkiye’de sonsuz bir süreç olarak yaşandığını
göstermektedir. Ne Japonlar, ne de Türkler Batılılaşmanın dışında kalmışlardır
veya kalacaklardır. Onların tarihi çoktan Batı’nın kendi coğrafyası dışındaki tarihinin
bir parçasıdır. Bunu Batı dünyasının bazı kişilerinin, toplumsal kesitlerinin
fark etmiş veya etmemiş olması, veya fark etmemeyi tercih etmesi, bu sürecin
gerçekliliği ve devamlılığı üzerinde pek etkileyici olmayacaktır.
Ancak, bu süreç, bir süreç olarak kalacaktır. Ne Japonlar ne de Türkler, basit bir
Doğu ve Batı ikilemindeki “tam bir Batılı” gibi “Batılı” olamazlar, çünkü modernitenin
krizi çerçevesinde kurdukları günlük yaşam modeli, farklı ve kompleks bir
noktadan başlamıştır. Öte yandan, Japon ve Türk “modernitesi” hiçbir şekilde,
Batı’ya karşı bir alternatif modernite olmak gibi basit bir kategoriye sığmamaktadır.
Bu da bir illüzyondur. Bir bakıma, Japon ve Türk insanının modernitesi, Batı’nın
dışındaki “sınır” bölgeleri olarak, Batı dünyasının ideolojisinin kendisi ile ilgili
olarak yarattığı “illüzyonların” en fazla gerçeklerle karşı karşıya kalmak durumunda
kalacağı, bu anlamda da bu ortak tarihe, her zaman yeni bir boyutun katılacağı
(zaman zaman tansiyon yaratan boyutlar olsa da) bölgeler olacaktır.
19. yüzyılda Meici Japon ve Osmanlı Türk seçkinlerinin gündelik yaşamları,
Batı kültürünün mevcut yerel medeniyet şekilleri ve değerleriyle oluşan bir ortama
girişinden ötürü yeni bir “medenileşme süreci”nden geçmek zorunda kaldı.
Bu “Doğu” toplumlarına Batı kültürünün gelişi, çift kültürlü reform modellerinin
siyasal anlamla yüklü sembolizmini doğurdu.
Batı kültürünün “sınırlar ötesi” psikolojik tarihi henüz yazılmadı. 19. yüzyıl
boyunca Meici Japonları ve Osmanlı Türkleri, kendi tarihsel tecrübelerini Batı
tarihine bağlayan reform çabalarının bir parçası olarak Batı kültürünü kullandılar.
Böylece bazen “Batılı olmayanlar” gibi pek de anlamlı olmayan bir şekilde
tanımlanan bu halklar, 20. yüzyılın tarihsel eklektik modellerini yarattılar. 19.
yüzyılda Meici Japonları’nın ve Osmanlı Türkleri’nin oluşturduğu eklektik kültür
karışımı, bu toplumların tarihsel değişim süreci içinde her zaman aynı bi-