dergi

124
ERK YONTAR
minden, insanların doğuştan itibaren birbirleriyle karşılıklı bir bağımlılıklar örgüsüne
girdikleri ve başka insanlara bağımlı, tâbi oldukları fikri anlaşılmalıdır.
İnsanlar, spesifik, geçmişi olan ve kültürel bir dünyanın içine doğuyorlar. Bu
özellik ise, yetişkin bireyin sosyopsikolojik gelişmesinin bir parçası olan yeni
yetişen bireyin toplumsallaşmasını belirliyor. İnsanın sosyopsikolojik gelişmesi
sırasında oluşan toplumsal davranış, düşünce ve duygu standartları, onun toplumsal
kişilik yapısı haline geliyor. Ancak bu bireysel (birey çapındaki) medenileşme
süreci, sınıfsal, yöresel ve tarihsel özellikler açısından, yani figürasyona
bağlı olarak farklı biçimde meydana geliyor. Bireylerin davranış standartları ve
kodları daima uzun vadeli bir yapıya sahiptir; bunlar planlanmamış toplumsal
süreçlerin sonucudurlar. Birey-toplum ilişkisinin ampirik bir şekilde kanıtlanabilir
yanları, iki alanın da birbirinden bağımsız şekilde araştırılamayacağını
gösteriyor. Elias, iki bilim alanın da nisbî özerkliğini kabul ediyor. “Sosyolojinin,
fizyoloji ve psikoloji gibi tekil insanlarla meşgul olan bilimler karşısındaki nisbî
özerkliği, sonuçta, birçok insanın eylemlerinin karşılıklı bağımlılığından ve birbirine
bağlanmasından oluşan süreç yapısının, tek başına davranan kişi karşısında
sahip olduğu nisbî özerkliğe dayanmaktadır” (Elias, 1971: 101). Ayrıca Elias,
psikoloji ve sosyolojinin “kurumsal ayrımına” karşı çıkıyor, çünkü bu tür bir
ayrım, “her bir insanda müşterek olan sosyal ve eşsiz bireysel kişilik yapılarının
birbirinden ayrılmazlığını algılamayı engelliyor” (Elias, 1984: 124).
Buna karşı Elias, insanın psikolojik düzleminin, yani davranış, duygu ve güdülerinin
vs. öğrenme yoluyla yapısallaştığına ve böylece aynı zamanda doğal
ve sosyal özellikler gösterdiğine işaret ediyor.
Tarih biliminin rolü
Toplum ve tarihin birbirinden bağımsız varolan konu alanları olarak düşünülmesini
Elias, bilgi kazanılmasının toplumsal organizasyonunun projeksiyonu olarak
değerlendiriyor; bu, Elias’a göre “ideolojik-bilimsel bir efsane” (Elias, 1977: 134).
Birbirinden bağımsız olma arayışı sürecindeki sosyolojinin, gittikçe şimdiki zamana
yönelik ve tarihin de gittikçe geçmiş zamana yönelik araştırma alanları haline
geldiklerini tespit ediyor. Böylece artık “tarihsel olan” geçmişe yönelik ve
“sosyolojik olan” şimdiki zamana yönelik şekilde anlaşılıyor. Bir başka deyişle,
“şimdiki zaman” ve “geçmiş zaman”, düşünsel olarak birbirinden ayrı ve bağımsız
olarak algılanıyor. Elias, bilimler arasındaki bu yapay sınır çekme geleneğine, tarih
ve sosyal bilimler açısından karşı çıkıyor ve böyle sınırların pratikte uygulanamayacağını
öne sürüyor. Bunun tersine geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanları,
birbirinden ayrı olarak varolan nesneler şeklinde değil, gelişen (diyakronik) bir
süreklilik (kontinuum) olarak görmek gerekiyor. “Tarih”, ancak böyle öncüller çerçevesinde
geçmişe yönelik olma şeklindeki anlamını yitirip “değişimin” zaman
içerisinde yapısallaşmış seyri” (Elias, 1977: 135) anlamını kazanıyor. Aynı şekilde