dergi

108
PETER IMBUSCH
masıdır. Hümanist ideallerden kopan insanlar, belli ki aynı anda hem cani hem
de sanatseverdirler, gündüz işkenceci, akşam ise sevecen bir aile babası olabilirler;
bir yandan muazzam boyutlardaki şiddet potansiyellerini ortaya koyarken öte
yandan uyumlu sosyal davranışa eğilimlidirler. Bu da bize, insanların sayıca hiç
de az olmayan bazılarının içinde, belirli bir miktar, süblime edilemeyen adi kötülük
dürtüsünün kaldığını, ruhsal-ilkel olanın en çok gizlenebildiğini ve bastırıldığını,
ama hiçbir zaman tamamen aşılamadığını söyleyen Hobbes ve Freud gibi
düşünürlerin haklı olduğunu düşündürmektedir. Ancak, aslında kültürel özellikli
olan bu sorun, antropolojik alana doğru pek fazla kaydırılmamalı, bugüne dek
görülen uygarlık biçimlerinin kolektif ve bireysel davranış alanlarını, deyim yerindeyse,
belirli bölgelere ayırdığı, bu bölgelerde ise şiddetin ya yasak, izinli ya da zorunlu
olduğu gözönüne alınmalıdır (Reemtsma, 1999: 1377). İnsancıllık eksik bile
olsa, dünyanın tılsımının bozulmasıyla ve aklın gerekleri kullanılarak, dinî ya da
ahlâki sınırlamalar olmaksızın da davranışta bulunmak mümkündür.
Ama eğer belirli bir miktar acı, insan yaşantısının öteden beri rastlanan evrensel
bir özelliği ise, belirli bir miktar keyfî vahşet, geçmiş toplumların hepsinde
görülmüşse, bireysel insancıllığın, araçsal aklın arı pragmatizmi tarafından
-tabiî ki ‘yüce amaçlar’ uğruna- tamamen değersizleştirilmesi son derece modern
bir fenomendir ve insanlara davranış biçimi açısından, gaz bombasından
atom bombasına kadar her türlü vahşet biçimlerini içeren Dünya Savaşlarında,
nasyonal sosyalist imha politikalarında ve Stalinci terörde ifadesini bulmuştur.
İşte bu bağlamda, Elias’ın uygarlık kuramı, ‘makro suçlar’ın ve bunların modernite
içindeki ‘yeri’nin kavranması bağlamında sadece sınırlı bir açıklama gücüne
sahiptir.
Almanca’dan çeviren ENDER ATEŞMAN
KAYNAKÇA
Alperovitz, Gar (1995) Hiroshima. Die Entscheidung für den Abwurf der Bombe, Hamburg.
Bauman, Zygmunt (1992) Dialektik der Ordnung. Die Moderne und der Holocaust, Hamburg.
Bauman, Zygmunt (1995) Moderne und Ambivalenz. Das Ende der Eindeutigkeit, Frankfurt/M.
Bauman, Zygmunt (1999) “Die Moderne läßt sich nicht verordnen. Ulrich Kohlmann im Gespräch
mit Zygmunt Bauman”, Frankfurter Rundschau vom 9. Oktober 1999.
Courtois, Stéphane u.a. (der.) (1997) Le livre noir du communisme. Crimes, terreur, répression, Paris.
Dabag, Mihran / Kristin Platt (der.) (1998) Genozid und Moderne, Bd. 1: Strukturen kollektiver Gewalt
im 20. Jahrhundert, Opladen.
Delumeau, Jean (1985) Angst im Abendland. Die Geschichte kollektiver Ängste im Europa des 14. bis
18. Jahrhunderts, 2 Bde., Reinbek.
Deppe, Frank (1999) Politisches Denken im 20. Jahrhundert. Die Anfänge, Hamburg.
Diner, Dan (1999) Das Jahrhundert verstehen. Eine universalhistorische Deutung, Hamburg.