dergi

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 107
kü gerçek gelişmenin yanısıra meydana gelen olaylar olmadıklarını ortaya koymuşlardır.
Uygarlık süreci, özünde bu tür patlamaları mümkün kılan özellikler
de içerir.
Jan Philipp Reemtsma da “bugünkü uygarlık biçimimizin, Avrupa modernitesinin
... kendi uygarlık biçiminin yıkımına karşı sahip olduğu engelin yeterli
olmadığının ortaya çıktığına” işaret eder.
Paradoksal bir şekilde, engelin bu yetersizliği, modernitenin uygarlık açısından kendisinden
olağanüstü emin oluşundan kaynaklanmaktadır. Bu güven ise kendisi hakkındaki
özgün imajına dayanır. Bu öyle bir özimajdır ki, bir yandan belirli bir ideale dayanırken,
öte yandan bu ideale giden yolda önemli bir mesafe alındığı inancına dayanır.
Bu özgün özimaj, Avrupa modernitesini diğer uygarlık biçimlerinden ayıran en önemli
özelliktir (Reemtsma, 1999: 1377).
Bauman için 20. yüzyılın ‘makro suçları’, kesinlikle sadece tam gelişmiş modernite
ile birlikte ve buna uygun olarak da modernitenin kriz eğilimlerinin bir
ifadesi şeklinde anlaşılabilir (Bauman, 1992). Kapitalizm ile liberalizm, sosyalizm
ile komünizm nasıl ki moderniteye ait olgular ise, Aydınlanma ve özgürleşme
hareketleri de, Holocaust ve ‘Gulag’ da moderniteye ait olgulardandır. Tarihte
başka bir örneği bulunmayan vahşet ve soykırım, bu nedenle ‘modernite
öncesi’ uygulamalar kefesine atılamaz ve -“modernitenin en sevdiği özsavunma
biçimi”nin (Bauman, 1995: 34) ileri sürdüğü gibi- ‘barbarlığa gerileyiş’ olarak
da değerlendirilemez; bunlar, bütüncül sosyal teknolojinin uç olgularıdır.
Çünkü bu olayların altında, ‘devletin bahçesini düzeltme’ amacı yatar; önemli
olan düzenin sağlanması, çokanlamlılığın ve yabancılığın (Bauman, 1995) ya da
modernitenin yapısal özelliklerinden olan çatışma olasılığının (Lyotard, 1987)
ortadan kaldırılmasıdır.
20. yüzyılda yaşanan şiddet deneyimlerinin en korkunç boyutu, Auschwitz’de,
atom bombasının Hiroşima ve Nagazaki’de ‘denenmesi’nde ya da Stalinci bürokrasinin
kitlesel kıyım eylemlerinde olduğu gibi, barbarlık ile bilimsel-teknik
uygarlığın kucaklaşmış olmasıdır (krş. Deppe, 1999: 40). Modernitenin sahip olduğu
çelişkilerinin yarattığı korku, işte bu gibi olayların modernite öncesi, geçmiş
dönemlere ait olaylar olmadığının, tam tersine bunların ‘rasyonel’ olarak
planlanmış ve bürokratik mekanizmaların lojistik desteği ve akılcılığı ile en modern
teknolojilerden yararlanılarak gerçekleştirilen kitle kıyımları olduğunun
anlaşılmasından kaynaklanır (Reemtsma, 1993; bkz. Deppe, 1999: 64f.). Bu bürokratik
mekanizmalar ise, tamamen araçsallaştırılma, insanı hiçe sayan pragmatizm
ve korkunç boyutlara ulaşan sorumsuzluk anlamında, en alt düzeydeki
insancıllık ölçütünü dahi dikkate almaz, ne dinî ne de ahlâki sınırlara sahiptir.
20. yüzyıl deneyimlerinin ‘makro suçlar’ ile bize öğrettiği şey, büyük bir ışık saçarak
parıldayan ‘modernite projesi’nin bir de karanlık yüzü bulunduğu gerçeği
değildir yalnızca, bunun insanın kendisinde de aynen böyle olduğunun anlaşıl-