dergi

32
SELÇUK ESENBEL
yan bir karışımından oluşup, pek esneklik göstermeyen tek boyutlu bir eklektisizmdi.
Sonuç
19. yüzyıl Meici Japon ve Osmanlı Türk seçkini, Batı kültürünü çağın reform ortamı
için gerekli bir “medenileşme süreci”nin parçası olarak yaşamlarına dahil
ederken, kendilerine özgü eklektik kültür modelleri yarattılar. Japonlar, va ve yo
olarak Japon ve Batılı unsurları ayrı bir konumda, aynı çağdaş birey ve toplum
tanımının içinde kabul ettiler. Bu model görünürde esnek olup, Batı ve Japon/ulusal
unsurların tanımlanmasını daha açıktan yapmaktaydı. Buna karşılık
Osmanlı Türk yaklaşımı, eski ve yerli öğelerin tamamen bırakılmasına ve temelli
olarak Batı modellerinin benimsenmesine meyleden “ulusal” öğelerin zayıf
kaldığı bir çağdaş kültür modeline benzemekteydi.
Öte yandan konular ayrıntıyla incelendiğinde, bu tanımların tam anlamıyla
geçerli olmadığı görülmektedir. Osmanlı eklektisizmi aslında sürekli olarak yerli
ve Batılı öğeleri birleştirmektedir. Bu eklektisizmde, Avrupai maddi kültür öğeleri,
sürekli olarak iç, zihinsel ve yerli bir ihtiyaç veya kaygıya uymak zorunda
bırakılmaktaydılar. Bu değişim modeli, bazen fes veya çarşaf gibi bazı unsurlarla,
Batılı öğenin “içsel” olarak Türk veya Osmanlılaştırılmasıyla kısıtlanıyor veya
olumlu anlamda dengeleniyordu.
Meici Japon yaklaşımı, kıyafette, evde, hatta görgü kurallarında, çağdaş bireye
Japon ve Batılı kimliğe girip çıkabileceği görece bir özgürlük tanır gibiydi.
Ancak bu model gerçekte liberal değildi çünkü her iki kategori de kendi içinde
büyük bir katılık taşıyordu ve birbirlerinden ayrı tutulmalıydı. Çağdaş Japon bireyi,
Japon ve Batı kültür unsurlarının estetik ve kurallarını istediği gibi birinden
diğerine taşıyamaz, veya Osmanlı örneğinde görüldüğü gibi Batılı modelleri
yerli içerikle “yumuşatması” söz konusu olamazdı.
Ancak Japon eklektisizminin birbiriyle yer değiştirebilen bu Batı ve Japon ikili
özelliği, ilerici Japonya kimliğinin gelecekte güçlü bir şekilde Batı kültür kimliğinin
kamusal imgesine bağlı olabilmesini zorunlu kılmıştır. Nitekim 20. yüzyıl
Japon milliyetçileri, bir ara Japon kategorisine öncelik tanıyarak, Batı kültürünü
inkâr eden bir model üretme çabasına girdiler. Buna karşılık Osmanlı eklektik
karışımları, Meici’nin “tam Batılı” kategorisinden daha az “Batılı” ve tek bir eklektik
sistemden oluştuğundan daha az “esnek”ti; ancak değiştirilemezlik potansiyeli
daha güçlü gözükmekteydi. Diğer bir deyişle, bir kere yeniçeri kıyafeti,
Türk evinin sedirleri ve ev kıyafeti bırakıldıktan sonra bunlar Japonya’da olduğu
gibi bir alternatif benlik oluşturmamışlardı.
Öte yandan Japon eklektisizmi, ikili bir kültür yaşamı içinde, Batı kültürünün
kamu alanında hızla ve tümden kabul ve kullanımını teşvik eden bir tutum sergilemekteydi.
Buna karşılık Osmanlı’nın kamu alanında Batı kültürüne yaklaşı-