dergi

178
LALE YALÇIN-HECKMANN
sınırları içinde, biri Kuzey Irak’ta olan iki kol olarak Oramarî’den ayrı, fakat
onunla yakınlık içinde olan bir aşirettir. 8 Gene de Oramar ve yöresinde yaşayan
Kürt aşiret ve kabilelerinin bir zamanlar Duskani’nin parçası olmuş olabilecekleri
akla yakın sayılabilir. Duskani Juri (yani yukarı Duskani) bugün Yüksekova
(Gever) ovasında yaşar, Duskani Jêri (yani aşağı Duskani) ise Oramarî’nin güneyinde
ve bir miktar da Kuzey Irak’ta Dohuk şehrinde yaşarlar (Bkz. harita). Oramarî
mensuplarınca inanılan kendilerinin kökenleri hakkındaki efsanelere göre
soyları Şırnak’tan gelen asil bir hükümdara gitmektedir ve dolayısıyla kuvvetli
bir erkeksoyu ideolojisine dayanır. Şırnak’lı bir beyin 9 iki oğlu bundan aşağı yukarı
300 yıldan uzun bir zaman kadar önce, Cevdet’in tahminine göre 1685 yılları
civarında, Oramar’a gelip yerleşmişlerdir. 10 Bu iki erkek kardeş şimdi iki büyük
kabile olan Lemdinî ve Mefî kabilelerin ataları sayılmaktadırlar. Oramarî ismi bu
durumda buraya yerleşenlere ve onların çocuklarına dışardan verilen ve/veya
kendilerine verdikleri, yerleşim bölgesinden kaynaklanan bir isim olmuştur. Aşiret
mensupları halen Şırnak’taki bazı kabilelerle akrabalıkları olduğuna inanmaktadırlar
ve bu ortak akrabalık karşılıklı ziyaretlerde tartışılıp, genç kuşakların
da ortak belleğine işlenmekte, örneğin aşiretin ileri gelenlerinin vefatları nedeniyle
yapılan taziyet ziyaretleriyle pekiştirilmekte ve bağlar sürdürülegelmektedir.
Nikitine’in 1920 yıllarında derlediği hikâyeyle burda olan fark, şimdiki lider
sülalesinin diğer halktan aşiretliler gibi kökenlerini, 200 yıldan fazla süreden beri
Oramarî olduklarıyla açıklamalarıdır. Diğer aşiretlerden bazı grupların ve kabilelerin
Oramar aşiretine katıldıkları iddia edilmektedir. Mesela Cevdet’in görüşüne
göre Satî kabilesi -ki bu kabile, Sat köyünde yaşayan ve önceden beri bir
bölümü İran ve Irak’ta yaşayan Herkî aşiretiyle beraber olarak bilinmektedir-
Oramarî’ye katılmıştır, yani Oramar aşiretiyle birlikte hareket eder, aynı hakları
ve yükümlülükleri paylaşır. Diğer bir deyişle, bazı bölgeler geleneksel olarak ve
açık bir şekilde aşiret bölgeleri olarak gösterilebilse de, bu bölgelerde önceden
de mekânsal ve sosyal içiçe geçmişlik sık rastlanan bir olaydır.
8 Hakkari’de aşiretlerin bağlı olduğu söylenen, geleneksel bir “birbirine yakın ya da uzak olma”
modeli vardı: bu modele göre bazı aşiretler “sağ kol”a (Kürtçesi “baskê rast”), bazıları ise “sol
kol”a (Kürtçesi “baskê çep”) mensup olarak sınıflandırılıyordu. Bu model hakkında daha geniş
bilgi için, bkz. Yalçın-Heckmann (1991:97-120). Aşiret toplumlarında benzer dayanışma ve ikiye
bölünerek ayrışma modelleri hakkında, bkz. Fas’taki Berberi aşiretleri için Montaigne (1973), Pakistan’da
Swat Pathan’lar için Barth (1959) ve İran’daki Bakhtiyari göçerleri için Garthwaite (1983).
9 Bey, bu bağlamda siyasi hiyerarşinin en tepesindeki aşiret reisini kasdetmekte ve aynı zamanda
feodal bir sıfatı anlatmaktadır; bkz. van Bruinessen (1992:80-81).
10 1688’de Hakkari’nin tamamı Osmanlı İmparatorluğu’nun idari sistemine sancak olarak katılmıştır
(Sevgen, 1968:69). Bu tarihten sonra yöneticiler müdür ya da mütesellim sınıfından olmuş
ve merkezî sistem tarafından atanmaya başlanmış olup, büyük bir ihtimalle yöreye dışardan
gelme kişilerdi. Bu tarihî olayın Şırnak’tan iki kardeşin Oramar’a gelmesiyle bir alâkası olup
olmadığını kestirmek zordur.