dergi

NORBERT ELIAS’IN İNSAN BİLİMLERİ KAVRAMI VE BİLGİ SOSYOLOJİSİ 115
hâkim olma ve kendi kendilerini gütme mecburiyetleri de, birbiriyle orantılı bir
şekilde artıyor. Aynı zamanda, dürtülerin kontrol altına alınması ve yönlendirilmesi
ne kadar yoğunlaşırsa, bireyin toplumsallaşma süreci de o kadar fazla zaman
alıyor. 3 Toplumsal süreç, yetişen her bireyde kendini tekrarlamakta ve böylece
bireysel gelişme, toplumsal gelişmeyi yansıtmaktadır. Elias’ın deyişiyle “İnsan
bir süreçtir” (Elias, 1971: 127). İnsanın diğer insanlarla ilişkilerini düzenleyen
insanî ilişki fonksiyonu da aynı şekilde değişkendir. Elias bu değişkenliği,
insan toplumlarının değişkenliğinin ön şartı olarak görüyor. İnsanların sadece
birey olarak ve tek başlarına varolmaları mümkün olmadığından, hatta böyle
bir şey düşünülemeyeceğinden, Elias insanlardan hep çoğul olarak söz eder.
Elias açısından insanlar, sadece çoğul olarak ve “figürasyonlar” 4 halinde mevcutturlar.
Kısacası, Elias’ın insan resminin ana hatlarını, insanların değişkenliği
ve toplumsallığı oluşturmaktadır. Bu resimde insanlar, sürekli, nisbeten açık ve
karşılıklı bağımlılık özelliğine sahip süreçler, “homines aperti” (Elias, 1971: 131)
olarak görünmektedirler.
Bilim ya da bilimler - evrensel bilim fikrinin tetkiki
Yukarıda açıklanan insan resmiyle Elias, Yeni Çağ’da Descartes’ın sübjektivite
paradigmasıyla ortaya çıkan ve Kant vasıtasıyla günümüze kadar (örneğin Popper’de)
etki yapan “homo clausus” olarak adlandırılan metafizik ideale karşı bir
pozisyon almaktadır. Burada kastedilen düşünce kısaca, bir insanın sadece
kendi gücüne dayanarak, başka insanlar tarafından öğrenilmiş bilgiyi kullanmadan,
yani mevcut toplumsal bilgi birikimine dayanmadan, dünya hakkında
tamamiyle tek başına bilgi edinebilmesidir. Gerçi Elias da bilgi sosyolojisi çerçevesindeki
yazılarında, insanların doğal donanımlarının bir parçası olarak onların
genel sentez kurma potansiyeline, yani farklı olayları birbirine bağlama
kabiliyetine sahip olduklarını söyler.
...Ancak insanların kurdukları tüm spesifik bağlantılar ve bunlara uygun söz ve düşüncelerinde
kullandıkları terimler, onların öğrenme ve tecrübelerinin sonucudur. Bu durum,
tek/münferit insanın değil, öğrenilmiş bilgiyi nesilden nesile aktaran çok uzun
bir insanî kuşaklar zincirinin varlığına işaret eder... (Elias, 1984: 1).
3 Böylece, çocukluktan yetişkinliğe uzanan süreç de o denli uzun olur (bkz. Elias, 1987: 169/70).
4 Elias toplum ve birey arasında yapay ve analitik bir ayrımın yapıldığı bilimsel yaklaşımlara karşı çıkıyor.
Yukarıda belirtildiği gibi, insan tek başına var olamaz. İnsanlar hep çoğul olarak, başka insanlarla
bağlantılı ve onlara bağımlı olarak düşünülmeli; başka insanlarla kurdukları ilişkilerle birlikte
araştırılmalıdırlar. Elias’ın bu bağlamda kullandığı ‘figürasyon’ terimi, karşılıklı bağımlılık zincirlerinden
oluşan ilişkiler örgüsünü kasteder. Daha ileride sosyoloji’nin insan(lar) bilimleri modeli
içindeki yerinin tanıtıldığı bölümde, figürasyon kavramına daha ayrıntılı bir şekilde değinilecektir.