dergi

98
PETER IMBUSCH
şiddet ve barbarlık biçimlerini hiç görmez. Nasyonal sosyalizmi bir barbarlaşma,
uygarlık sürecindeki gerileme, uygarlığın çöküşü, devletin şiddet tekeli şeklinde
ortaya çıkışı olarak, ama vahşet gücünün artışını gözönüne almadan çözümlerken,
bu gibi olayların neden ve nasıl Almanya’da meydana geldiğinin tarihsel
sosyolojik bir çözümlemesini de sunmaktadır, ama bununla kendi uygarlık
kuramında ortaya çıkan çelişkileri ve zaafları çözmüş sayılmaz.
Elias’ın uygarlık kuramında şiddet, uygar toplumlarda yeri olmayan ‘diğeri’,
‘yabancı’, ‘eski olan’ ve modernleşme süreci içinde zamanla sorun olmaktan çıkan
bir şey olarak görülür. Elias’ın savaş çözümlemeleri de (Elias, 1985) tamamen
bu çerçeve içinde yer alır; ona göre savaşlar, bir dünya hükümetinin şiddet
tekeline giden yolda ‘engelleri ortadan kaldırma mücadelesi’dir.
4.3 Max Weber: Batılı rasyonalleşme süreci olarak modernite
Max Weber’in modernite tespiti, bütün ikilemleri ve çelişkileriyle birlikte, önce
Batı ülkelerinde başlayan, ama sonra evrensel bir yayılım gücü kazanarak gelişen
akılcılık anlayışı bağlamında ele alınmalıdır. Weber’in modernite anlayışını
kavramamızı sağlayacak yapısal özellikli dört fenomen vardır. Modernite Weber
için, kapitalist ekonomi ve buna bağlı olarak sınıflı sanayi toplumu, toplum
üyelerinin bütün sosyal entegrasyon şekilleri de dahil olmak üzere rasyonel,
bürokratik devlet biçimi, dünya üzerindeki nedeni bilinmeyen doğa olaylarının
çözülmesi ile giderek artan bilimsel ve teknik dünya egemenliği ve son olarak
da rasyonelleştirilmiş ve sosyal olarak disipline edilmiş bir yaşam biçimi demektir.
Bütün bu faktörler biraraya geldiğinde, o güne dek görülen bütün toplum
biçimlerinden daha üstün olan (Max Weber, 1972, 1988; Peukert, 1989) bir
doğa ve topluma egemenlik kombinasyonu oluşur.
Max Weber görüşlerini, tarihsel modernleşme süreci içinde insanlar arasındaki
fiziksel şiddetin, toplumun rasyonalite iddiası açısından zaten işlevini yitirecek
olması ve ekonominin çalışabilmesi için barışçıl koşullara gereksinim duyulması
nedeniyle zamanla ortadan kalkacağı inancına dayandırır. Bu koşullar arasında
özellikle, endüstrileşmenin pasifize edici etkisi ile şiddetin insanlar arasında
doğrudan eylem biçimi olarak kullanılmasını giderek engelleyen, davranış
alanlarının ayrımlaşması ve rasyonelleşmesi sayılabilir. Sadece bunun dışında
kalan, devletin şiddet tekeli altında bütünleşmiş fiziksel şiddet meşruiyet iddiasına
sahiptir. Hatta bu şiddet toplum düzeninin idame ettirilmesi açısından gereklidir
de. Böylece şiddet Weber’de ‘meşru bir biçim’e büründürülür, onun egemenlik
sosyolojisinin önemli bir bileşenini oluşturur; özellikle siyasi birliklerin
kavramsal olarak anlaşılması açısından belirli bir role sahiptir. Siyasi birliklerin
özü açısından ‘kaçınılmaz’dır, çünkü şiddet, egemenliğin oluşması ve sürdürülmesi
bağlamında, gücün irrasyonel yönüne doğrudan bağlanamayacak olan,
amaçrasyonel bir araç işlevine sahiptir. İnsanlar ‘Hobbes Sorunu’nun yeniden