dergi

116
ERK YONTAR
Elias, kendisiyle aynı kuşaktan olan filozof Popper (1902-94) ve öğrencileriyle,
bu konuda oldukça sert bir fikir mücadelesine girer. 5 Aslında Elias’ın, bir bakıma
bilinçaltını yansıtacak bir şekilde yaptığı eleştiri, özellikle belli bazı sosyal
bilimcilere yöneliktir. Elias’ın eleştirdiği nokta, sosyal bilimcilerin, doğa bilimlerinin
etkisi altında kalıp, onların daha fazla prestij vadeden yöntem ve teorilerini
kullanmaları ve bunu yaparken insanları ilgilendiren karmaşık sorunların çözümüne
yönelik yöntemler geliştirmek yerine, araştırmalarında insanî fenomenleri
basitleştirip onları doğa bilimlerinin yöntemlerine uydurmalarıdır (Elias,
1983c: 30).
Elias tarafından Popper’a yöneltilen eleştirinin temelinde, her şeyden önce
bilimsel-felsefî bir evrensel bilim fikrine karşı çıkış yatmaktadır. Elias’a göre,
başlıca üç bilim alanı ortaya çıkmıştır: fizik, biyoloji ve insan bilimleri. 6 Bunların
her birinin görevi, insanların bilgi hazinesini büyütmek ve insanların oryantasyonunu
kontrol edilebilir bilimsel buluşlarla güçlendirmektir. Bilimsel yöntemler,
bu amaca yönelik araçlardır. Ancak bilimler, farklı konu alanlarına bağlı
olarak farklı yöntemler kullanabilirler. Elias’ın Popper’ın görüşünde yanlış bulduğu
husus, Popper’ın aradığı ebedi, kesin ve mutlak bir bilim teorisiyle onun
yöntemlerini, “matematik ve mantık gibi tek yönlü bilimlerin sunduğu ‘ebedi
gerçeklerde’” (Elias, 1985a: 107) bulması ve bundan dolayı bu disiplinlere uygun
olan (mantıksal tutarlılık tetkiki gibi) yöntemleri, ampirik bilimlere aktarmasıdır.
Elias açısından bu yaklaşım, teorik bir enstrüman olan “bilimsel yasanın”,
insan toplumlarının dinamik karakterini görememesi gerçeğini gözardı
eder. Bu yüzden Elias, bilimsel yasanın istisnasızlığı fikrini reddeder. Elias’ın
Popper’ınkinden farklı olan yaklaşımı ise, birçok bilim alanında ve özellikle de
iki yönlü insan bilimlerinde, yukarıda belirtilen türde teorik yasalar veya yöntemler
yerine, daha ziyade süreç ve konfigürasyon modellerinin (yahut figürasyon
modellerinin) merkezî, hatta üst seviyede bir rol oynadığı görüşüne dayanır.
Elias’ın bu yaklaşımı, onun aşağıdaki şu deyişiyle açıklık kazanır:
5 1970’li yılların sonunda Almanya’da akademik söylem içerisinde yerini bulma süreci çerçevesinde
Elias, kendi pozisyonunu “Das Credo eines Metaphysikers” adlı yazısıyla belirler. Popper ekolünden
kendisine gelen eleştirilere “Wissenschaft oder Wissenschaften”, yani “Bilim ya da Bilimler
adlı bir makaleyle cevap verir. Burada Elias, Popper’ın “Logik der Forschung” adlı başyapıtına
eleştirel bakışını devam ettirip kesinleştirmekte ve bilimsel-teorik düşüncelerini kapsamlı bir biçimde
dile getirmektedir.
6 Elias’ın konuya bakış tarzında, Auguste Comte ile olan bağlantısı açık bir şekilde ortaya çıkıyor.
Comte’un baş yapıtı olan “Pozitif Felsefe” adlı eserinde ortaya koyduğu ve bir nevi araştırma
programı olarak okunması gereken şu üç ana fikir, Elias’ın sosyolojisinde ve soru kurgusunda
önemli bir rol oynamaktadır: 1. Bir sosyolojik düşünce ve bilim teorisinin geliştirilmesi; 2. En
önemli üç bilim grubunu teşkil eden fiziksel, biyolojik ve sosyolojik bilimlerin birbirleriyle ilişkilerinin
belirlenmesi; 3. Bu bilimler sisteminin çerçevesinde sosyolojinin, fizik ve biyoloji ile olan
ilişkisindeki nisbî özerkliğinin, kendi konu alanlarının farklılığına bağlı olarak inşa edilmesi ve
kendisine has yöntemlerin geliştirilmesi.