dergi

255
şıyordu. Devletlerin bu biçimde yer almaları zorunluluğu ortadaki Alman devleti
açısından kenar bölgelerden sürekli bir kopma ve bağımsız devletlerin oluşması
anlamına geliyordu” (Elias, 1990a: 9).
Bu “orta konum”un yarattığı önemli bir haleti ruhiye, kenarları, “kendi varlığına
yönelik tehdit” unsuru olarak değerlendirmektir. Çevrenin, “kendisini imha
etmek isteyen düşmanlar” tarafından çevrilmiş olunduğuna inanılır. Bugün
Türkiye’nin kendi komşuları ile ilişkilerini esas olarak bu haleti ruhiyeye bağlı
olarak belirlendiğini söylemek abartılı olmaz zannederim.
2) Alman ulusal ruh halini şekillendiren ikinci önemli faktör, devletler arası
hiyerarşide Almanya’nın daha önceki üstün konumunu kaybetmiş olması gerçeğidir.
Elias’a göre, bireyler arası ilişkilerde olduğu gibi, devletler arası ilişkilerde
de “statü” sorunu, insanları harekete geçiren, etkileyen en önemli sorunların
başında gelir. Birçok eserinde bu konunun özel olarak altını çizer. Statü farkları,
bununla bağlı olarak yaşanan gerilimler ve statünün kaybedilecek olunmasından
duyulan korku, sadece modern toplumlarda değil, insanlık tarihinde sıkça
karşılaşılan bir durumdur ve birçok soruna kaynaklık eder (Elias, 1972: 13).
Devletler arası ilişkilerde de bu durum gözlenir ve Elias’a göre; bir dönem üst
bir statüye sahip devletler, üstün konumlarını kaybettikleri durumda, bunu içlerine
sindiremezler. “Bugüne kadarki insanlık tarihinde ispat edilmiş bir gerçekliktir
ki, final (eleme) savaşları günlerinde üstün bir pozisyonda olma durumlarını
(iddialarını) kaybeden devletlerin veya diğer toplumsal birliklerin
üyeleri, değişen durumla barışabilmek ve en önemlisi kendilerinin kıymetine
ilişkin duygularının değer kaybetmesini kaldırabilmeleri için uzun bir zamana,
bazen yüzyıla ihtiyaç duyarlar. Belki de bunu hiçbir zaman başaramazlar” (Elias,
1990a: 10).
Böylesi bir durumda en çok rastlanan, topluluk üyelerinin bunu bir tür “aşağılanma”
olarak algılamalarıdır. Aşağı duruma düşmüş olma gerçeğini kabul etmemek,
hiçbir şey değişmemiş gibi hareket etmek tercih edilir. Kendi konumlarıyla
uygun olmayan fanteziler geliştirilir, dünyaya, kendi durumlarının değişmediğini
ispat için iktidar gösterileri ve savaşlar içine girilir. Devlet hiyerarşisinde bulunulan
yere göre kuvvetlenmekle birlikte, topluluk üyelerinde de gözlenen bir
depresyondur bu. Bu depresyon, kaybolmuş büyüklükten duyulan derin üzüntü
biçiminde tezahür eder. Kolektif grubun başına gelen bu “kadere karşı çıkmak ve
şiddete başvurarak saat geri döndürülmek istenir” (Elias, 1983: 134).
İki önemli kültürde bu durumun izlerini görmek mümkündür. Birincisi, “içki
içme ve sarhoş olma” kültürüdür. Duyulan acı, içilen içkide unutulmaya çalışılır.
İkincisi, devletin görece zayıflığı ve diğer devletlerin, sınır içlerine kadar çok
rahat askerî seferler yapabilmeleri, o toplumda askeri davranışları ve savaşçılık
duygularının kamçılanmasına yol açar. Macar şarkiyatçısı Vambery’nin, Londra’da
Namık Kemal ve Ziya Paşa ile yaptığı görüşmelerden aktardıkları, bu haleti
ruhiyenin çok güzel bir ifadesidir: “Gündüzün konuşmaların havası... uykulu