dergi

154
BEDRİ GENCER
kurumsal süreklilik ve kopuş noktalarının tespiti, en azından, yaşadığımız, yapısal
rejim ve kimlik sorunlarının daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunacaktır. Laikleşme,
Cumhuriyet ekibi tarafından, esas hedef olan ‘medenileşme’nin 7 temel
gereği olarak alınmıştı. ‘Ulus’ ve ‘devlet’ kavramlarında toplanan Türk laikleşmesinin
dinamiklerinin tam olarak kavranmasından sonradır ki, bunun, gerçek
anlamda ‘medenileşme’ye engel olduğu daha iyi görülebilecektir.
Hangi asabiyet
Sekülerizasyon sosyologlarının belirttiği gibi Batı’da ulusallaşma ile sekülerleşme/laikleşme
süreçleri birbirlerine paralel seyretmiştir (Martin, 1993: 100). Ancak
Hıristiyanlığın siyasi otorite ile netameli ilişkilerinden dolayı, konunun uzmanları,
bu ilişki hakkında net, doyurucu bir açıklama getirememişlerdir. Bu
noktada, dünyada, tarih ve topluluklara yön veren ilkelerin mucidi olarak tarih
felsefesi ve sosyolojinin kurucusu sayılan (Meriç, 1996: 149) İbni Haldun’un ünlü
‘neseb/sebeb asabiyeti’ kavramlaştırması imdadımıza yetişmektedir. Yukarıda
belirtildiği gibi, burada söz konusu kavram çifti bağlamında ‘ulusal/ulusal-üstü’
kimlikleri münhasıran değil, laikliğin dinamiği olmaları bakımından ele alacağız.
İbn Haldun’un siyasi felsefesinin şahdamarını oluşturan ‘asabiyet’ 8 kavramı,
tarihî bir aktör olarak insan topluluklarının mobilizasyonundaki temel dinamiği
ifade etmektedir. ‘Asabiyet’ kavramı farklı algılamalardan dolayı Batı dillerine
farklı şekillerde aktarılmışsa da, nispeten yerleşik karşılığı, ‘topluluk ruhu’
olarak ifade edebileceğimiz ‘esprit de corps’ veya ‘communal spirit’tir (Hassan,
1977: 173-4). Bu anlamda neseb asabiyeti, bir insan topluluğunu, kan ve soy gibi
birincil bağlılık temelinde ‘dayanışma’ ve hayatın sürdürülmesine yönelik ortak
eyleme sevkeden bir dinamiktir.
Asabiyetin, özellikle Alman bilgin/yazarlar tarafından ‘milliyet’ şeklinde yorumlanması
(Simon, 1978: 70-1), XIX. ve XX. yüzyılın gelişmeleri ışığında tarihe
güdümlü bir yaklaşımdan başka bir şey değildir. Konunun önde gelen teorisyenlerinin
de ifade ettiği gibi, ‘ulus’ kavramı, ‘nation-building’ (ulus-inşası) deyiminden
de çıkarsandığı üzere bir icat, Fransız Devrimiyle birlikte gelen modern,
kurgusal bir özne; ‘ulusalcılık’ öncelikle siyasi bir tercih, Marx tarafından
‘gerçekliğin tahrifi’ sayılan ideolojilerden, -ism’lerden biridir (Guibernau, 1996:
49); oysa asabiyet öncelikle objektif, sosyal bir oluşumun sebebidir; siyasi oluşum,
sosyal oluşumun bir türevidir (Hassan, 1977: 180, 206). Öte yandan Franco
7 Burada ‘uygarlık’ yerine ‘medeniyet’ kavramını kullanmamızın sebebi, İngilizce karşılığı ‘city-civilization’
ilişkisinde olduğu gibi, ‘medeniyet’in ‘medine’ yani şehir kökünden gelmesi, kavramın
orijinal anlamını yansıtmasıdır. Aslında, ‘modernity-modernization’ ilişkisinde olduğu gibi, bir
‘durum’ olarak ‘medeniyet’in İngilizce karşılığı ‘civility’ olacaktır; ‘civilization’, bir süreç olarak
‘temeddün’ün (medenileşme) karşılığıdır.
8 Kavram hakkında ayrıntılı bir tartışma için, Simon, 1978: 68-88.