dergi

52
YAEL NAVARO-YAŞIN
uyarlanmasını tartışmaya başladılar.
“Fenni” ev kurma üzerine bu makalelerin yazıldığı zamanlarda (1928-40),
Türkiye ulusal diriliş ve (milliyetçilerin anladığı şekliyle) “asrileşme” çabalarının
doruk noktasındaydı. “Batılılaşma” Osmanlı İmparatorluğu’nda çok daha erken
bir dönemde başlamıştı. 18. ve 19.yüzyıllar boyunca Avrupa’dan alınan yeniliklerle
Osmanlı toplumsal kurumları yenilenmeye çalışıldı. Ancak 1923’te cumhuriyetin
ilanıyla Mustafa Kemal Atatürk ve devleti daha kararlı bir şekilde Türkiye’nin
Batılılaşma reformlarını yönetmeye başladı.
Ev, “asrileşecek” kültürel alanlar içinde merkezî bir yer tutuyordu. Aslında
“asri” Türk hanesini ülküleştirmek, Türk milliyetçilerinin “asri” ulus-devlet tasarımlarını
tamamlayıcı nitelikteydi. 1 Kendisinden önce gelen değişik ideolojik
yönelimlere sahip birçok milliyetçi aydın gibi, Atatürk, Türk yaşam biçimlerinin,
hanelerinin, ailelerinin ve kadınlarının “asrileşmesini” istediğini oldukça
bilinçli bir şekilde konuşmalarıyla ilan etmişti. Böyle bir niyet taşıyan Atatürk ve
devleti kadınlara yönelik birçok büyük reform gerçekleştirdi: kız çocuklarının
eğitimi zorunlu kılındı, daha önce erkeklere ayrılmış olan birçok mesleğe kadınların
da girmesi sağlandı, çok eşlilik yasaklandı, aile yasası değiştirildi
(1926), peçe takılması kamusal alanda alay konusu edildi (1928) ve kadınlara oy
kullanma hakkı verildi (1930-34). 2
1928’de Kız Enstitüleri açıldı. Amaç Türk kızlarını ulusal değerlerle yetiştirmek
ve onları ev işlerinde daha “verimli” hale getirmekti. Okullara verilen görev
Türk evlerinin “asrileştirilmesine”ne dair ayrıntılı bir içerik taşıyordu: yaşam biçimlerinin,
modanın, dekorasyonun, temizliğin, dikiş ve çocuk bakımının değiştirilmesi.
O zamanlar Avrupalı ve Amerikalı ev mühendislerinin tahayyül ettiği
“asri” hanelerde Taylor’un verimlilik kuralları merkezî bir rol oynuyordu.
Türkiye Kız Enstitüsü idarecileri zamanın bu yabancı “modernite” tahayyülünü
hemen benimsediler ve kültürel bir tercümeyle bunu Türkiye’nin ihtiyacı olarak
algıladıkları şeyler üzerinde uyguladılar. Yirmili yılların ortalarında, bu enstitüler,
Türkiye’de rasyonelleştirilmiş ev işini savunan kurumların en başında yer aldı.
3 Bu makalenin konusu, devletin, Kız Enstitüsü idarecilerinin, ev ekonomisi
öğretmenlerinin ve ilk dönem Cumhuriyet Türkiyesi’nin kadın dergisi yazarlarının
tahayyül ettiği şekliyle bu Taylorcu (asri) Cumhuriyet hanesidir. 4
1 Ulus-devletlerin kuruluşunda muhayyilenin rolü için bkz. Anderson, 1991.
2 1920’lerde ve 1930’larda Atatürk’ün kadınlara yönelik yaptığı reformlar için bkz. Abadan-Unat,
1982; İnan, 1968; Taşkıran, 1976.
3 1928-1926 arasındaki dönem üzerine yoğunlaşmamın sebebi Kemalist dönemin önemli olduğuna
dair inancım değil Amerikan kaynaklı yeni bir disiplinin o dönemde Kız Enstitüsü Ev Ekonomisi
derslerinde tanıtılıyor olmasıdır.
4 Bu çalışmada, Kız Enstitüsü bünyesinde yayımlanmış olan ev ekonomisi ders kitaplarından, öğrenci
yayınlarından ve yıllıklardan, kadın dergilerinden ve 1920’lerde ve 30’larda Türkiye’de ev
ekonomisi eğitimi almış kadınlarla yaptığım görüşmelerden faydalandım. Her ne kadar inceledi-