dergi

230
ölümünden sonra siyasal ve monarşik amaçlarla yaratılmıştı ve “insanların kafatasları
üzerinde” durmaktaydı (age.: 45). Oysa ki Peygamber devlet kurma hırsından
uzak, yalnızca dine davet eden bir “elçi” olduğu gibi, ne Kur’an’da ne de
hadislerde İslâm’da siyasetin varlığına dair gizli ya da açık bir delil yoktu (age.:
80, 92). Peygamber’in kurduğu birlik siyasî olmayıp “imanî”, dolayısıyla sahip
olduğu otorite ile yarattığı da bir inananlar topluluğu (ümmet) olup devlet değildi
(Hourani, 1970: 187; Abdurrazık, 1995: 99, 102). Bu şekilde halifelik kurumunu
reddederek ve İslâm’da herhangi “özgün” ve bağlayıcı bir siyasal çerçevenin
önerilmediğini iddia ederek, Abdurrazık klasik sünni teoriye karşı bir savaş
açmış, özellikle de şeriatın varlığını tehdit etmiş oldu; çünkü eğer İslâm’ın siyasal
bir yanı yoksa şeriatın hiçbir anlamı kalmıyordu (Rosenthal, 1965: 88).
Abdurrazık’ın bu çizgidışı (“sapkın”) fikirlerinin hiç de şaşırtıcı olmayan bir
sonucu, kendisinin ulema saflarından ihraç edilmesi oldu. El-Ezher ulemasından
bazıları ve onların yanısıra Mustafa Sabri Efendi, onun söylediklerine karşı
argümanlar kaleme aldılar. Hatta söz konusu kitabın bu mevzularda otorite olmayan
Abdurrazık tarafından değil de onun adı kullanılarak dönemin önde gelen
oryantalistlerinden Arnold ya da Margoliouth tarafından yazıldığı iddiaları
ortaya atılmıştır (bkz. Mısıroğlu, 1993: 381). Öte yandan dönemin Mısır’ındaki
M. Hüseyin Heykel gibi liberal düşünceli aydınlar Abdurrazık’ı ve onun fikirlerini
destekleyerek ulema saflarından gelen saldırılara karşı onu savundular (Kedourie,
1963: 224).
Yukarıda aktarılanlardan halifeliğin kaldırılması karşısında Mısır’da ve İslâm
dünyasının geri kalan kısımlarında yalnızca olumlayıcı bir hava estiği sonucu çıkartılmamalıdır.
Gerçekte halifeliğin kaldırılması İslâm aleminde çeşitli tepkilere
ve bunu takiben de kurumun yok olmasını önlemeye yönelik bir takım girişimlere
yol açmıştır. Söz gelimi halifelik kaldırılır kaldırılmaz, Peygamber’in
üyesi olduğu Haşimî soyundan ve Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlerin kışkırtmasıyla
Osmanlı’ya isyan eden Şerif Hüseyin Mekke’de kendisini yeni halife olarak
ilân etti. 33 Halifeliğin asırlar önce çıktığı “Kureyş kabile çemberi”ne yeniden
sokulması yolunda bir atak olarak nitelenebilecek bu çıkışı, İslâm dünyasının iki
büyük gücü olan Mısır ve Hindistan, Şerif Hüseyin’in uzunca bir süreden beri
Orta Doğu’da İngiltere’nin tanınmış bir kuklası olduğu gerekçesiyle şiddetle reddettiler
(Toynbee, 1927: 64-65; Minault, 1982: 206). Esasında iki oğlunun İngiliz
himayesi altında hüküm sürdüğü Irak ve Ürdün dışında Orta Doğu’nun diğer
bölgelerinde dahi Şerif Hüseyin’in halifelik iddiası kalıcı bir destek bulamamıştır
(Şimşir, 1999: 150-152). Bir bakıma halifelik iddiasına resmiyet kazandırma yo-
33 Koloğlu’na göre Hüseyin’in hilafeti alma arzusu, hüküm sürmeye çalıştığı Hicaz’ın genelde tarih
boyunca varlığını Şam, Bağdat, Kahire, İstanbul gibi merkezlere dayalı olarak sürdürdüğünü bilmesinden,
buna bağlı olarak da krallığının ancak söz konusu merkezleri kendisine bağlayacak
bir hilafetle tahkim edildiği taktirde ayakta kalacağını düşünmesinden kaynaklanıyordu (Koloğlu,
1995: 298).