dergi

250
“Fail” perspektifini, “mağdur” perspektifinden ayıran en önemli nokta ise, tarihsel
sürekliliğe vurgu yapmasıydı. “Mağdur perspektifi”, süreçteki, “kırılma”
ile ilgileniyordu. “Fail perspektifi” ise olguyu, tarihî süreç içindeki yatağına
oturtmaya çalışıyordu. Soykırım türü eylemleri, “istenmeyen bir iş kazası” veya
bir daha tekrarlanmayacak, “istisnai” bir olgu olarak ele almak isteyen anlayışlar
aşılmaya çalışılıyordu. Soykırım, belli bir tarihsel-kültürel gelenek içinde, bu
sürecin “anlaşılabilir” bir ürünü olarak kavranmak durumundaydı. İddia edilen,
soykırım gibi olayların, belli bir kültürel arka planın otomatik ürünü olduğu değildi.
Son derece özel bir takım koşulların varlığı ve bu koşulların mevcut kültürel
arka planla özel bir “buluşması”nın nasıl gerçekleştiği sorusuna cevap aranmaya
çalışılıyordu. Bu sayede hem kırıma yol açan özel koşulların neler olduğu
daha iyi kavranabilecek ve tanımlanabilecek hem de söz konusu kültürel arka
zemini belirleyen faktörlerin günümüzde de bir biçimde etkin olup olmadıkları
sorusuna cevap verilebilecekti.
Norbert Elias: Almanlar Üzerine Çalışmalar
Ermeni soykırımı üzerine bugüne kadarki çalışmalar, bildiğimiz nedenlerden
dolayı, esas olarak “mağdur grup” perspektifinden yapılmıştı. Benim çabam daha
çok, şimdiye kadar “inkâr” ve “tabulaştırma” nedeniyle hemen hemen hiç denenmemiş,
“fail grup”un perspektifinden konuya yaklaşmak arzusuydu. Adorno,
bu yaklaşım tarzını, “Özneye Dönüş” (Wendung aufs Subjekt) (Adorno, 1977b:
676) olarak tanımlar. Eğer kolektif olarak işlenmiş bir vahşeti analiz etmek ve
“anlamak” istiyorsanız ve buradaki amacınız da bu tür olayların tekrar etmesini
engelleyebilmek ise, dikkatinizi “mağdur” gurubun üzerine yoğunlaştırmakla bir
çözüme ulaşamazsınız. Asıl dikkat, “fail” üzerine çekilmeli ve onların, “bilinç veya
bilinçaltlarında” var olan bir takım mekanizmalar açığa çıkarılmaya çalışmalıdır.
Çünkü bu mekanizmaların işleyişidir ki onları “fail” yapmaktadır.
Bu saiklerle Ermeni soykırımı konusunda çalışmaya başladığımda yukarda
saydığım teorik problemlerle karşı karşıyaydım. Sorunun önemli bir boyutunun,
Türk Ulusal Kimliğinde yattığını seziyordum. Bu kimlik nasıl tanımlanacaktı,
temel özellikleri hangi ölçülere göre tasnif edilecekti? Onu şekilleyen faktörler
nelerdi? Bu ve benzeri sorularla boğuşmakta iken, Elias’ın, Studien Über
die Deutschen (Almanlar Üzerine Çalışmalar) adlı eseriyle karşılaştım. “Bir kitap
okudum, hayatım değişti”, cümlesi durumun en açık özeti sayılmalıdır.
Elias’ın bu kitabını, Uygarlık Süreci’nde dile getirdiği bazı görüşlerini “düzelttiği”
için, sessiz bir özeleştiri olarak değerlendirenler vardır. Onun “uygarlık”
kavramı etrafında yürütülen bir tartışmadır bu. Uygarlık kitabına, “iyimser ilerlemeci”
olduğu ve büyük kitlesel kıyımlar biçimindeki barbarlıkları, “uygarlık
sürecinin kısmi ve geçici sapmaları” olarak küçümsediği eleştirileri yapılır. Almanlar
Üzerine Çalışmalar bu eleştirilere bir cevap gibidir. Bu tartışmadan ba-