dergi

38
ARUS YUMUL
lumları da gayrı medeni olarak sınıflandırmıyor. Toplumsal ilişkileri sürekli ve
sonsuz bir akış halinde kavramsallaştıran Elias, bu sürecin bir başlangıç veya
bir bitiş noktasının bulunmadığını belirtiyor, ve savunduğu süreçsel sosyolojiye
uygun olarak, medeniyetten ziyade medenileşme süreçlerinden bahsediyor.
Elias’ın Avrupa medenileşme süreçleri çözümlemesi aynı zamanda ‘medeni
bedenler’ kuramını da içermektedir (Shilling, 1993). Batı toplumlarında ‘medeni’
ve ‘biçimsiz’ (grotesque) bedenler arasında bir ayrım yapılmakta, ‘medeni
beden’ kavramı (Shilling, 1993), davranış ve görünüşü açısından toplumdaki
hakim normlara uyan beden olarak kurgulanırken, ‘biçimsiz beden’ denetlenmesi
zor, toplumsal ve ahlaki normlara, ‘doğru’ davranış kurallarına uymayan
ve bu nedenle de ‘hayvani’ olarak algılanan beden olarak sunulmaktadır (Bakhtin,
1984).
Medeni beden toplumsallaşma, rasyonelleşme ve bireyselleşme süreçlerinden
geçen bedendir (Shilling, 1993; 1997). Doğal işlevlerin gizli olarak yerine getirilmesi
ve bedenin artık davranış kodlarını yansıtan bir merkez haline gelmesi
bedenin toplumsallaşmasını tanımlarken, bedenin rasyonelleşmesi dürtü ve
duyguların bilinçli olarak kontrol altında tutulmasını içermektedir. Medenileşme
süreci bedenleri rasyonalize ettiği ölçüde kişiler bedenleri üzerinde daha
fazla kontrol kapasitesine sahip olmakta, aynı zamanda bedenlerini kontrol etmeleri
için daha fazla toplumsal baskı ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bedenin
rasyonelleşmesi hayatı daha güvenli hale getirirken aynı zamanda yeknesaklaştırmakta,
daha az heyecan verici bir hale getirmektedir. Bu yönüyle Weber’in
rasyonelleşme sürecini andırmaktadır (Shilling, 1993). Bu sürecin insanları demir
kafese hapsetmesi gibi, kendini kontrol yetisinin kazanılması ve bedenin
medenileşmesi hiç bir zaman ‘acıdan tamamen arınmış bir süreç değildir, her
zaman iz bırakır’ (Elias, 1982: 202). Bedenlerin bireyselleşmesi ile kişiler kendilerini
diğerlerinden ayrı ve farklı varlıklar olarak algılamaya başlarlar. Bedenler
arasında mesafe yaratılmaya başlanıp, insan teni artık utanç kaynağı haline dönüşür.
Beden ile benlik birbirlerinden farklı olarak algılanıp, beden benliği ihtiva
eden bir kap işlevini görmeye başlar. Bu beden; sadece kendisini çevreleyen
dünyayı değil, aynı zamanda duygu ve eğilimlerini, korku ve dürtülerini de nesneleştirir.
Bu yolla onu rasyonel davranmaya iten kendine belirli bir mesafe alma
ve benliğine sahip olma yetilerini kazanır (Taylor, 1989: 21). Bireyselleşmiş
bedenin sosyal ve doğal ortamlarını ayıran sınırlar kalındır. Koku, çıplaklık, yakın
temas gibi durumlara duyarlılık artar. Cinsellik toplumsal yaşamda görünürlüğünü
kaybeder. Ortaçağda yabancıların, çocukların ve erişkinlerin aynı
yatağı paylaşması doğal olarak algılanırken, yabancılarla uyumak kabul edilir
davranış kodlarının dışına itilir, Elias’ın sözleriyle; ‘yatak’ ve ‘beden’ ‘psikolojik
tehlike bölgeleri’ ne dönüşür (Elias, 1978: 168). Bedensel işlevler doğanın ritmine
bağlı olmaktan çıkar, etraflarında tabular oluşturulur, toplumsal olarak düzenlenip
özel alana hapsedilir.