dergi

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK YILLARINDA EVİŞİNİN RASYONELLEŞMESİ 63
nin ana araçlarından birisi vakit cetvelleri idi. Taylorcu metod, endüstriyel faaliyetleri
programlamak ve gerçekleştirmek için grafikler, zaman tarifeleri ya da
cetveller kullanıyordu. İşlerin doğru bir sırayla ve en az vakitte tamamlanmasını
sağlamak amacıyla bunlar çizilip işçilere dağıtılıyordu. Taylor’un prensiplerine
göre insan bedenlerini onların en etkin “kullanım”ları ile birleştirmenin en iyi
yolu çizelgelerdi. Vakit cetvelleri, “karmaşa”, “kendiliğindenlik” ve “çeşitlilik” yerine
“düzen” ve “verimlilik”i geçiriyordu. İşleri parçalara ayırıp, onları planlayarak
insan bedenlerini makineler gibi programlamayı amaçlıyorlardı.
Taylorcu mühendislerin kullandığı tarifeleme ve zamanlama metodlarının
aynısı yüzyılın başında Amerikalı ev ekonomistleri tarafından da kullanılmaya
başlandı. Zaman tarifeleri fabrikada verimliliği artırıyorsa, aynı sonuca evlerde
de ulaşılabilinirdi. Lillian Gilbreth şöyle yazıyordu:
Sanayide “Ne Zaman”ın daima iki yönü vardır: ‘Takvimde Ne zaman’ ve ‘Sıralamada Ne
Zaman’. Birisi bir işin ne zaman yapılması gerektiğine diğeri ise bu işin hangi süreçlerden
ve işlemlerden önce ve hangilerinden sonra yapılması gerektiğine karar verir. Ve bu
tabirler ve fikirler ev için de aynı derecede geçerli ve ilginçtir (Gilbreth, 1927: 68).
Yine aynı şekilde, Christine Frederick ev kuracak olanlara ev işleriyle ilgili
günlük ve haftalık çizelgeler çıkarılmasını tavsiye ediyordu:
Çizelgemi hazırlamaya, önce her gün yapmam gereken işleri daha sonra haftada bir
yapılması gereken işleri düşünerek başladım. Daha sonra, bulaşıkları yıkamanın, odaların
günlük temizliğinin, ekmek pişirmenin, çamaşırı asmanın, kek pişirmenin ve
açıkçası tüm ev işlerinin ne kadar sürdüğünü ölçtüm. Ara vermeden, her işi yapmanın
ne kadar zaman aldığını belirledikten sonra, hem günlük hem de haftalık bir çizelge
çıkardım (Frederick, 1913: 85).
Erken dönem Türkiye Cumhuriyeti’nde, Kız Enstitüleri “programlama”yı ev
“verimliliğini” artırmada hayati bir metod olarak benimsediler. Süheyla Altunç’un
Kız Enstitülerinin ev ekonomisi derslerinde ders kitabı olarak okutulan
Ev İdaresi adlı kitabında bir bölüm, ev işlerinin yapımında vaktin günlere, haftalara
ve aylara göre “istismali” ile ilgili idi. Bir vakit cetvelini savunan Altunç
şunları yazıyordu:
İyi idare edilen bir ev demek, her ihtiyacı zamanında görülen ev demektir. Bu da; ancak
muhtelif iş günlerini evvelden tesbit etmekle kaimdir (Altunç, 1936: 62).
Bu zaman tanziminde, yemek yapma, alışveriş, bulaşık yıkama, süpürme ve
toz alma gibi bazı işlerin her gün “tekerrürü” mecburi idi. Çamaşır ve ütü gibi
diğer işler haftada sadece bir kez yapılabilirdi. Öte yandan duvar boyaması ve
halı yıkaması gibi işler yılda bir defa yapılabilirdi. Altunç tavsiyelerine şehirli kadınlar
için hazırladığı bir günlük programı da eklemişti: “İyi bir ev kadını kışın
saat yedide, yazın altıda kalkmış bulunur. Evvela yüzünü yıkar, başını tarar, ço-