kruis en korwar - Stichting Papua Erfgoed

Ze hebben iets te maken met het Melanesische begrip „mana." Het
betekent dan een onpersoonlijke kracht, waardoor de aan een voorwerp
of persoon behorende eigenschappen worden verstrekt. Zo zal
een prauw snel varen, het aas beter vissen lokken, de pijl zijn doel
raken, de bijl en het hakmes sterk en doordringend van slag zijn.
Van OR kan men zeggen, dat ze gevaarlijk voor niet bevoegden is,
dat de or van de ene persoon nadelig kan zijn voor iemand anders,
zonder dat hij het weet. Aan bepaalde verschijnselen meent men te
kunnen vaststellen dat een ziekte of ongeluk te wijten is aan het feit,
dat ,,or ja i min i": dat hij getroffen is door de or van iemand. De
patiënt zal dan verschillende mensen vragen de zieke plek te bestrijken,
want alleen de bezitter van de or kan de kwade gevolgen op
die wijze te niet doen.
Wat NANEK betreft dit is meer een positieve kracht, die aan ouden
van dagen wordt toegeschreven, die door hun nanek juist oud
zijn geworden. Men zal hen daarom graag over een kind laten heenstappen
en ook zal men pogen om iets van deze gunstige kracht zich
eigen te maken door de nanek bezitter een hand te geven. Hoogwaardigheidsbekleders
bezitten het in hoge mate. Toen destijds de
mensen, die de tribuut hadden betaald aan Tidore, en de voeten
hadden mogen aanraken van de Sultan van Tidore, terugkwamen,
werd bij gongslag de terugkeer bekend gemaakt. Ieder haastte zich
dan de aanvoerder van de tocht een hand te komen geven, om iets
van de nanek te verkrijgen.
We zien dus, dat nanek altijd gunstig werkt, terwijl or een gevaarlijke
kracht betekent. „De or wordt eensdeels onpersoonlijk gedacht,
maar kan toch als het ware gematerialiseerd worden. Aan de
speren, bogen en andere wapenen bevindt zich een klein pakje
(borjais geheten), inhoudende blaadjes, stukjes boombast of wortel.
En dit noemt men or. — Ieder maakt zijn or naar eigen recept,
zodat de ingrediënten verschillend zijn. Gemberwortel ontbreekt
meestal niet. Het speciale recept krijgt men door dromen, sprekende
ontmoetingen of ervaringen," aldus Van Hasselt, en hij vervolgt „de
invloed die van de or uitgaat is niet afhankelijk van de aanraking
van dit pakje. Or wordt dus gebruikt als een soort maskotte, maar
heeft de kracht om anderen te schaden. Bepaalde bomen hebben
een sterke or, zo b.v. de zogenaamde kaju radja (koningsboom),
die men Aroe noemt. Het hout hiervan zou dodende kracht hebben.
De Biakkers gebruikten het hout voor het maken van amuletten om
succes te hebben bij het uitmoorden van een dorp. Ook maakte men
de heften van hakmessen van dit hout. Het persoonlijke van de or
blijkt o.a. ook uit het feit, dat men hem kan beledigen, door b.v. de
jager, of visser die geen geluk gehad heeft uit te lachen. Men zal
dan een zwelling van spieren of gewrichten krijgen als straf van
de or."
22