kruis en korwar - Stichting Papua Erfgoed

Totemistische voorstellingen
Moeilijk is het om „nauwkeurig de definitie van een totem vast te
stellen" zegt Prof. Held, en dat geldt speciaal voor Noord Nieuw
Guinea. Een schrijver als Wirz heeft een soort totemcomplex, en hij
grijpt alles wat in die richting wijst aan om het in een systeem te
verwerken. Maar zoals in vele dingen is ook hier de Papoea „improvisator"
zoals Prof. Held hem noemt.
Men kent onder de Biakkers het begrip FOR, en dat heeft iets
te maken met totemisme, maar dat niet alleen. Van Hasselt zegt er
van „In zijn eenvoudigste betekenis is het te vertalen met hetgeen
men in de medische wetenschap noemt: „idiosyncrasie, de overgevoeligheid
voor sommige geneesmiddelen, waarvan men zoals b.v.
van jodoform eczeem kan krijgen. In dit geval zou de Biakker zeggen
„Ja for jodoform." Zonder zich rekenschap te geven hoe dit te
verklaren is, vermoedt men een magische betrekking tussen jodoform
en de persoon in kwestie."
Dit „for" zijn heeft iets persoonlijks. Doodsbang is men voor het
bloed van verwanten. Iets, afkomstig van een plaats waar eens
bloed van een verwant vloeide, al is dit 20 jaar geleden, zoals Van
Hasselt eens bemerkte, zal men niet eten. Men is for van die plek.
In het geval waar men dit for op de hele familie betrekt, heeft
men te maken met de totem van de familie. Men noemt de totem
zelf „Képoe", Grootvader. Meestal is de totem een dier, maar
soms ook een vrucht of zelfs een boom. Vaak heeft ook een familie
meer dan één totem. Men kent als zulk een totem: de ijsvogel, slang,
krokodil, haai, zeekoe, zeeslang, kroonduif, jaarvogel, kakatoea enz.
Niet altijd heet men hiervan af te stammen, maar wel hebben ze iets
te maken met de voorouders. In de mythen van de families speelt
op een of andere wijze de totem een rol, ze worden geassocieerd met
de voorouders en zijn daarom verboden om te eten. Soms hebben
dragers van een totem een gemeenschappelijk teken, wat ze in
de boeg van hun prauwen of op hun huizen en soms op gebruiksvoorwerpen
aanbrengen. Dit vindt men vooral in Oost Nieuw
Guinea. De totemgenootschappen vormen dan vaak een sacrale
organisatie. Dit staat in verband met de handhaving van de door
de voorouders overgeleverde levenswet, waarvan leven en welzijn
afhankelijk is. Dit for in deze betekenis heeft een taai leven en
geeft vaak aanleiding tot voor de westerling wonderlijke tonelen,
wanneer men de donder of de honger tot totem heeft.
Ten nauwste samenhangend met het raadsel van de dood is ook
het geloof in heksen en weerwolven, Manwin genoemd. De heks
is iemand, die zelf voor straf door de mensen is ter dood gebracht.
Duidelijk wordt ons dat in een verhaal bij de Moi-Papoea's. Daar
28