Download PDF verziju - Sarajevske Sveske

Velimir ViskoviÊ
JESU LI NAM DRU©TVA
KNJIÆEVNIKA JO© POTREBNA?
Prva su druπtva knjiæevnika u jugoslavenskim zemljama osnovana
prije stotinjak godina. Ona su imala sindikalno-cehovsku
ulogu obrane zajedniËkih staleπkih interesa pisaca, ali u naπim
uvjetima ona se pojavljuju i kao nacionalnokulturne institucije
prvog reda, po prestiæu izjednaËene s akademijama znanosti i
umjetnosti, ili s maticama. KnjiæevniËke organizacije postaju simbolima
nacionalnoga kulturnoga identiteta i integriteta.
Nakon drugoga svjetskoga rata druπtva knjiæevnika osnivaju
se u svim teritorijalnim jedinicama, republikama i pokrajinama,
a djeluje i zajedniËki Savez knjiæevnika Jugoslavije. Mnogi tvrde
da je cjelokupno ustrojstvo knjiæevne organizacije modelirano
po uzoru na Sovjetski Savez. Druπtva knjiæevnika doista u uvjetima
opÊe oskudice uæivaju popriliËne privilegije: reprezentanti
knjiæevnih organizacija pozivani su kao prominentni gosti na
sve javne manifestacije, ukljuËujuÊi i partijske kongrese, knjiæevnici
preko svojih organizacija dobivaju druπtvene stanove, putuju
na gostovanja i stipendije u inozemstvo; druπtva knjiæevnika
obiËno izdaju novine i Ëasopise koje dotira dræava…
U prvim godinama nakon rata cjelokupna je djelatnost druπtava
knjiæevnika izravno kontrolirana preko Agitpropa, ideoloπkih
komisija pri centralnim komitetima, ali ponajviπe interno ∑
preko knjiæevnika Ëlanova KPJ, odnosno SKJ koji djeluju u sklopu
partijskih organizacija, odnosno komunistiËkih aktiva pri
druπtvima knjiæevnika.
UnatoË partijskom nadzoru, pri druπtvima knjiæevnika, naj-
ËeπÊe preko knjiæevnih glasila koja izdaju druπtva, javljaju se i
glasovi koji traæe liberalizaciju druπtva. SkrivajuÊi se iza svojstva
knjiæevnosti da se sluæi viπeznaËnostima, jezikom punim aluzija,
zaklanjajuÊi se iza naËela prava umjetnosti na autonomiju, knjiæevnost
opÊenito (pa i knjiæevniËka druπtva) postaju utoËiπta
onim intelektualcima koji propituju, pa i osporavaju dominantne
ideologeme.
Osamdesetih godina knjiæevniËke organizacije imaju vaænu
ulogu u konstrukciji pluralistiËke platforme i razaranju politiËkog
monopola Saveza komunista. »lanovi druπtava knjiæevnika
preko svojih tribina, novina i glasila podvrgavaju nemilosrdnoj
299