Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

hebben nog immer iets anders dan gelijk krijgen. 88 Al met al groeit het besef dat expertise in een
beleidsproces alleen tot haar recht kan komen middels interactie tussen planners en hun omgeving
(vergelijk tweede hoofdstuk, noot 13). Toch kan worden aangenomen dat ook in open
planvorming de creatieve, innovatieve inbreng vaak afkomstig is van deskundigen en dat lekenparticipanten
het niet als bezwaarlijk ervaren om in het proces iets te leren van experts en dat die
burgers zich daarom als toehoorder opstellen. 89 Eén en ander geeft reden om experts geen
ongenaakbare positie toe te kennen, maar om daarbij te onderkennen dat het veelal hun collega’s
en/of concurrenten of tenminste leken met een bijzondere belangstelling voor de betreffende
thematiek zullen zijn die de experts kritisch volgen. 90
Een invloedrijke bureaucratie is overigens te beschouwen niet alleen als een kracht die
tegenstrijdig kan zijn aan participatieve democratie, maar ook als een interne tegenstrijdigheid
van representatieve democratie: de ambtenarij en zeker de krijgsmacht dient immers de politiek te
volgen, zo is de doctrine. Macht van deskundigen, of zij nu een ambtelijke status hebben of niet,
staat op gespannen voet met beide dimensies van democratie (polyarchie) die Dahl
onderscheidde: public contestation en inclusiveness (zie subparagraaf 3.1.1). Wat de eerste
dimensie betreft, het beperken van handelingsopties tot die die in technisch-rationeel opzicht juist
zijn, gaat in tegen de maatschappelijke mogelijkheden tot keuze. Wat de tweede dimensie betreft,
de beleidsvorming laten domineren door een beperkt aantal experts gaat in tegen een brede
deelname aan de politiek.
Dave Huitema constateerde in zijn onderzoek naar milieubesluitvorming dat niet alleen
experts maar ook politici, met name executieve ambtsdragers, en in mindere mate actiegroepen
geneigd zijn om het debat te richten op technische kwesties. 91 Huitema schreef dat toe aan de
wijze waarop instituties het debat structureren: een andere redenering, meer politiek of
maatschappelijk, is minder kansrijk. Daar is aan toe te voegen dat indien functionarissen van het
openbaar bestuur alsook deskundigen bij grote bedrijven qua denkwijze en taalgebruik meer
‘thuis zijn’ in de beleidsvorming er tegelijkertijd sprake is van het afschrikken van (kleine)
participanten.
5.3.6 Wetgeving en non-autoritaire instrumenten (cel 3f)
Over de verhouding tussen gebruik van wetgeving en gebruik van non-autoritaire instrumenten
kan om te beginnen worden opgemerkt dat bij ruimtelijke ordening de wetgeving aangeeft dat
planvorming geschiedt in overleg. Toch zijn er eenzijdige overheidsmaatregelen mogelijk, denk
aan de realisatie van wegen en aan de aanwijzigingsbevoegdheid in het algemeen. Die
aanwijzingsbevoegdheid wordt evenwel weinig gebruikt, 92 wellicht omdat het bevelen niet past in
de op consensus gerichte Nederlandse politieke cultuur en misschien ook omdat de bevoegde
politiek ambtsdragers en hun ambtenaren menen dat autoritair optreden niet constructief en op
100