Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

18 Arendt 1998, 24-27. In de (Atheense) democratie namen de welsprekendheid en demagogie geleidelijk een
meer prominente plaats in. ‘Lexis’ werd zo door retorica verdrongen. Vergelijkbaar met ‘praxis’ en ‘lexis’ is
het begrippenpaar ‘ratio’ en ‘oratio’, waaraan de notie van een deliberatieve en discursieve democratie kan
gerelateerd worden. Kateb wees erop dat Arendt wel spreken en doen of handelen noemde, maar zich
vervolgens concentreerde op het spreken en soms op het geschreven woord. Bernard Crick (1982, 33) vatte
politiek op in de lijn van Arendt: ‘Some freedom, at least, must exist wherever there is political rule. For
politics is a process of discussion, and discussion demands, in the original Greek sense, dialectic.’ Zie ook
Oosten 2002g. Het onderbelicht laten van andere dan taaldaden is niet bezwaarlijk, zo meent de onderzoeker.
Het fysieke handelen als ijkpunt voor maatschappelijke vitaliteit hangt samen met traditionele genderbeelden
en -rollen. Anders dan republikeinen als Niccolò Machiavelli van oudsher aangeven, is een samenhang tussen
burgerschap en militaire dienst niet meer relevant in het licht van de huidige professionele, technisch-
hoogwaardige krijgsmachten van Westerse staten. De samenhang tussen militaire dienst, masculiniteit en
burgerschap kan dus worden losgelaten. Die ontwikkeling biedt ruimte aan de emancipatie van mensen wier
status van burger ook in het Westen een achterstand kent, met name vrouwen en homoseksuelen. Bijvoorbeeld
de aanpassing van arbeid in verhouding tot zorgarrangementen is dan een punt op de politieke agenda.
19 Van Asperen 1998, 200-201. Zoals Van Asperen hier de term ‘publiek’ gebruikte, hanteerde Arendt de term
‘sociaal’ voor hetzelfde begrip.
20 Het belang van Helleense seksualiteit werd behandeld in Hupperts 2002.
21 De termen ‘action’, ‘work’ en ‘labor’ van Arendt worden hier vertaald als respectievelijk ‘handelen’,
‘maken’ en ‘arbeiden’. Door anderen is wel de vertaling ‘actie’, ‘werken’ en ‘arbeiden’ gehanteerd. Zijzelf
gebruikte soms ‘to fabricate’ en ‘to make’ als synoniem voor ‘to work’. Vergelijk ‘Werken betreft het maken
van nuttige of mooie dingen waarmee de mens zich een wereld creëert.’ Van der Hoek, in: Van den
Braembussche & Weyembergh 2002, 139.
22
Oosten 2002c. In termen van Jos de Beus (2001, 19) is een dergelijke verzoening noch doemdenken over
representatieve democratie, noch wensdenken over participatieve democratie; gekoppelde sturing bevindt zich
dan tussen politicide en politieke regeneratie. Arendts werk is een achtergrond en geen leidraad voor
interactieve beleidsvorming. Richard Wolin (2001, 30-69) noemde haar denken omwille van een afkeer van
de rol van de massa in de moderniteit zelfs nadrukkelijk anti-democratisch. Marc Hooghe (2002, 16-19) gaf
aan dat het werk van Gabriel Almond en Sidney Verba een belangrijke rol heeft in de grotere waardering voor
participatieve democratie vanaf medio twintigste eeuw en dat Almond en Verba een verzoening tussen
representatieve instituties en participerende burgers meest wenselijk achtten.
23
‘The creation of representative institutions is the death of unprofessionalised, unpartisan grass-roots
participation in discussions of the highest importance.’ Kateb 1984, 19. Vergelijk Denayer 1993, 73, 165-169.
Tussen de ideaaltypische concepten van gegarandeerd, passief burgerschap en noodzakelijk actief burgerschap
is het meer reële concept van monitorial citizenship te situeren. Edwards 2003, 204-210.
24
Vergelijk Weggeman 2003, 119-150; Burkens 1997, 245-247.
25
Held 1998, 45.
26
Crick 1982, 34-35.
27
Crick 1982, 56.
264