Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Romeinse Oudheid is gericht. In de ‘protective republican theory’ staat persoonlijke vrijheid
centraal en politieke participatie wordt geacht het middel te zijn om die vrijheid te waarborgen.
De denkbeelden van Marsilius van Padua, Jean-Jacques Rousseau, Mary Wollstonecraft, Karl
Marx en Friedrich Engels passen op de lijn van de ‘developmental republican theory’, en die van
Niccolò Machiavelli en James Madison op de lijn van de ‘protective republican theory’. 25
A.3.2 Vrijheid en soevereiniteit in de republiek
De representatieve democratie is een liberale democratie en liberalisme richt zich op vrijheid. Het
bedrijven van politiek gaat evenwel vooraf aan en is volgens sommigen belangrijker dan vrijheid.
Bernard Crick sprak van ‘[…] a comfortable belief, but it is a false and dangerous one, a symptom
of how thoroughly many of us good liberals are in the grip of a false theory of government: that
the consent of the people necessarily creates freedom.’ 26 De idee van steun van het volk aan de
regering wordt veel gebruikt en misbruikt: elke leider noemt zijn staat democratisch. ‘We will
argue that while democracy as a social movement must exist in nearly all modern forms of
political rule, yet, if taken alone and as a matter of principle, it is the destruction of politics.’ 27 Het
democratiebegrip dat Crick hier behandelde en in zekere zin afwees, gaat uit van de
volkssoevereiniteit. Vrijheid stelt mensen in staat om te ‘handelen’ zoals Hannah Arendt dit
opvat. In andere termen gezegd, die van Isaiah Berlin: negatieve vrijheid biedt een basis voor de
verwerkelijking van positieve vrijheid. 28 Het handelen heeft tot gevolg dat de actor terechtkomt in
een web van relaties met anderen. De verwachtingen en verplichtingen die samengaan met dit
web van relaties perken de vrijheid in en zo blijkt vrijheid een paradox te zijn. 29 De enige vrijheid
waarin een ongebondenheid staande blijft, is die van het afstand nemen van de samenleving (vita
contemplativa). Volgens Arendt is het een in Westers denken veelgemaakte fout om vrijheid en
soevereiniteit gelijk te stellen. Individuele soevereiniteit gaat niet samen met de pluraliteit van het
menselijke samenleven. De vrijheid die in de publieke sfeer kan bestaan is de vrijheid om iets
nieuws te beginnen; dat wat in gang gezet wordt zal altijd een bij aanvang onbekend verloop
hebben.
De notie van individuele soevereiniteit hangt wellicht samen met de opvatting dat
vrijheid een kenbaar en aanwijsbaar iets is, een individuele verworvenheid die eenvoudig
gelocaliseerd en gedemonstreerd kan worden. Vrijheid is echter niet statisch. ‘Vrijheid is iets dat
verschijnt, ontstaat, en moet dan ook in die beweging begrepen worden. Burgers in actie doen
vrijheid verschijnen. Wanneer we hun handelen bezien dan kunnen we een begin en einde van
deze beweging reconstrueren. Enerzijds handelen zij vanuit een status, een positie, van vrijheid en
anderzijds is de uitkomst van hun competent optreden een ervaring van vrijheid. Wanneer die
beginstatus nog bereikt moet worden of onzeker is spreken we van bevrijdingspraktijken. Het
253