Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

kwaliteit”. Dat was niet zo opzienbarend omdat ruimtelijke ordening zich per definitie met de
kwaliteit van de omgeving bezighoudt. De kwaliteit van het leefmilieu verwijst naar de inrichting
van de omgeving, functioneel en visueel, naar architectuur en stedebouwkundige vormgeving die
affectieve waarden oproepen. “Gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde zijn de drie
elementen die samen de ruimtelijke kwaliteit bepalen”, zegt de Nota en ze noemt de volgende
“basiswaarden”: een goed onderhouden fysieke omgeving, een schoon milieu, een veilige
omgeving, ruimtelijke keuzevrijheid en ruimtelijke verscheidenheid.’ 59 Het was niet de bedoeling
van het Ministerie van VROM dat de drie vakeigen waarden worden gelijkgesteld aan
economische, sociale en ecologische waarden, maar voor ondermeer de VROM-raad blijkt een
dergelijke vertaling toch voor de hand te liggen. 60 De parlementaire werkgroep Vijfde nota
ruimtelijke ordening erkende dat gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde
terugvoerbaar zijn op ideeën van de Romeinse architect Marcus Vitruvius Pollio. 61
De gebruikswaarde en belevingswaarde van ruimte zijn doorgaans makkelijker te
herkennen en beschrijven dan de toekomstwaarde. Vaak zal toekomstwaarde erin gelegen zijn
functionaliteit of beleving binnen de eigen ratio zo in te richten dat deze meest duurzaam is.
Wellicht wordt de grootste duurzaamheid geboden door een combinatie van functionaliteit en
beleving. Duurzame alternatieven en evenwichtige combinaties doen een beroep op het
organisatorische en het innovatief vermogen van de inrichters van de ruimte (zie paragraaf 6.3).
6.2.3 Betekenisdomeinen
Henri Lefebvre poneerde een met Vitruvius’ onderscheid vergelijkbare triade met representaties
van ruimte, representatieve ruimte en ruimtelijke praktijken. 62 Zoals in subparagraaf 2.2.3 is
weergegeven, achtte Lefebvre in Venetië één en ander met elkaar in evenwicht. Het nastreven van
een dergelijk evenwicht in stedelijkheid kent duurzaamheid. 63
- Representaties van ruimte zijn de conceptualisaties van deskundigen en gevestigde machten,
die inwerken op de ruimte zoals die dagdagelijks met symbolen wordt ervaren (de
representatieve ruimte). Lefebvre situeerde kapitalisme en ideologieën in de representaties
van ruimte; fabrieken, kantoorgebouwen en monumenten zijn daar de uitdrukkingen van. 64
Ook voor masculiene overheersing was Lefebvre gevoelig, in de zin dat hij in een toren een
fallus-symbool erkende. 65 De conceptualisaties rationaliseren de representatieve ruimte en
tasten deze aan. Representaties van ruimte geven invulling aan gebruikswaarde door ruimte
met voorbijgaan aan de genius loci op te vatten als gebruiks- of handelsartikel
(commodity). 66
- Representatieve ruimte biedt plaats aan belevingswaarde, een objectief onbenoembaar en
kwetsbaar verschijnsel. Wellicht kan naast persoonlijke ervaring alleen poëzie de
representatieve ruimte benoemen. Lefebvre zelf liet het dionysische ook alle ruimte. 67 In de
130