Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

aansluiten op de knopen in de vervoernetwerken.’ 44 Het concept van een stedelijk netwerk dat het
nationale ruimtelijk beleid voorhoudt, komt terug in de situatieschetsen en vooral in het achtste
hoofdstuk.
De notie van space of flows, meer in het gebruik door bijvoorbeeld Luuk Boelens dan
in de oorspronkelijke uitleg van Manuel Castells, omvat deterritorialisering en virtualisering. 45
Echter, zelfs bij de huidige Westerse techniek en cultuur blijft fysieke ruimte bestaan en blijven
tastbare plaatsen van groot belang voor het menselijke samenleven (zie subparagraaf 6.3.2). De
space of flows is wel degelijk ingebed in fysieke ruimte. In de metropool, toonbeeld van het
laatmoderne, gemondialiseerde en jachtige leven, 46 blijft de ontmoeting betekenisvol. In New
York treffen diplomaten uit verschillende werelddelen elkaar als goede bekenden in een coffee
and bagels shop tussen de paar hotels nabij de gebouwen van de Verenigde Naties. In de Randstad
treffen oud-klasgenoten en politieke vrienden elkaar in het voorbijgaan op station Utrecht
Centraal. Daar en in het Haagse centrum zijn ministers te zien, wordt de nabijheid en
genaakbaarheid van politiek zichtbaar. Als plaats zijn ook van belang de grand cafés waar meer
dan bij een vluchtige ontmoeting confrontatie en uitwisseling van ideeën mogelijk zijn. Een
etablissement is overigens niet zomaar een grand café: kwesties als locatie, inrichting en publiek
zijn kritieke factoren.
Geert Teisman sprak in zijn tweede oratie over de onbegrensdheid van de
netwerksamenleving. Twee verschijningsvormen daarvan zijn internationalisering en onthechting
van plekken. In ruimtelijk opzicht leiden die ontwikkelingen ertoe dat stromen in netwerken
belangrijker worden, misschien belangrijker dan de knopen op netwerken. Daarbij bepalen de
stromen in het netwerk welke knopen zich ontwikkelen en welke niet. Allicht heeft dat ook
bestuurlijk consequenties. 47 Teisman impliceerde zo een (te) revolutionair karakter van de
netwerksamenleving. Het belang van stromen en knopen is geen recent verschijnsel. Historisch
ontwikkelden de steden zich op lijnen van bevolkingsconcentraties en productiecentra, zoals
Holland aan de Noordzee tussen de Oostzee, Vlaanderen en Engeland of zoals de kaapkolonie in
Afrika tussen Europa en Azië. Het belang van stromen en knopen, van netwerken, is een gekend
modern verschijnsel. Wat nu verandert is niet zozeer het patroon alswel de aard van stromen,
meer communicatie en rechten, en de morfologie van plaatsen, de laatmoderne leefomgeving.
Beleid en instituties veranderen mee.
Beleidsnetwerken en bestuurlijke netwerken
In onze complexe samenleving zijn er interdependenties van bestuurslagen, bedrijven en andere
maatschappelijke actoren. Decentralisatie en het subsidiariteitsbeginsel bij de overheidslagen,
alsook elk nieuw publiek-privaat samenwerkingsverband, kunnen gezien worden als het bijna
tastbare weefsel van bestuurlijke netwerken. De bijna permanente behoefte om gebruik te maken
127