Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

geestelijken sluiten zichzelf af van de wereld omwille van hun liefde tot God, een liefde die geen
plaats heeft in de publieke sfeer.
Arendt noemde het private, het publieke en het sociale als afzonderlijke sferen. De
private sfeer omvat individuen en huishoudens en kan vereenzelvigd worden met de Klassieke
oikos. In de publieke sfeer excelleert de mens, als vrij burger, de Griekse Oudheid biedt hier de
polis. De sociale sfeer relateerde Arendt aan de moderne grootschalige economie en aan de
natiestaat. De publieke sfeer van de polis overleefde de Oudheid niet. Het feodalisme van de
Middeleeuwen was een uitbreiding van wat in de Oudheid de private sfeer was. Arendt stelde dat
in de Middeleeuwen alleen met het sacrale van de Rooms-Katholieke Kerk nog een sfeer bestond
anders dan die van het huishouden. Het politieke burgerschap was de Middeleeuwen vreemd; de
steden kenden wel een bestuur op bredere basis dan het omliggende land, de grondslag was echter
niet het individu maar de stand of beroepsgroep. Een herstel van de publieke sfeer vond niet
plaats, in plaats daarvan werd de huishouding met de waardigheid van het publieke bekleed
waardoor de sociale sfeer ontstond. En met de sociale sfeer vestigde zich, als keerzijde, de
intimiteit of privacy.
Herman van Gunsteren en Rudy Andeweg belichtten het eigen karakter van politiek
wanneer zij op zoek gingen naar de kloof tussen burgers en politiek. Zij beschreven een
onttovering van de politiek als één van de oorzaken van een gepercipieerde kloof: politiek staat te
dicht op het dagelijks leven. Van Gunsteren en Andeweg formuleerden ten eerste kernfuncties van
politieke democratie, ten tweede essentiële bijproducten zonder welke politieke democratie niet
kan functioneren maar die niet gerealiseerd worden door ze als doel na te streven, en ten derde
nevenfuncties. Kernfuncties zijn ‘[…] het vermijden van dictatuur en slavernij, alsmede het
transformeren van een lotsverbondenheid van mensen tot een door allen aanvaarde politieke
gemeenschap, een republiek.’ De essentiële bijproducten zijn volgens de auteurs ‘[…] macht die
uit gezamenlijk optreden voortkomt, legitimiteit en plezier in toewijding aan de publieke zaak.’
Als nevenfuncties noemden zij ‘[…] maatschappelijke vormgeving en systeemzorg (bijvoorbeeld
voor onderwijs, internationale handel, gezondheidszorg).’ 14 Waar zij in hun analyse sociaaleconomische
aspecten losmaakten van politieke democratie en deze benoemen als nevenfuncties,
verwezen zij naar Arendt. Zij voeren aan dat ontevredenheid over opgerichte stelsels als van
sociale zekerheid, gezondheidszorg en studiefinanciering, leidt tot voorstellen tot wijziging van de
politieke democratie die ook hun weerslag hebben op de vervulling van kernfuncties. In termen
van Arendt: de private sfeer neemt de plaats van de publieke sfeer in.
4.2.4 Politiek en gemeenschappen
Sociale condities, culturele en/of etnische relaties maken dat niet iedereen op voet van gelijkheid
kan en/of wil handelen in de publieke sfeer. De verscheidene gemeenschappen behoeven
74