Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

15 Voor kritische theorie zijn belangrijk Theodor Adorno, Michel Foucault, Jürgen Habermas, Max
Horkheimer en Karl Marx.
16 John Dryzek (1987) gaf een mooie uiteenzetting van de waarde van (een invulling van) kritische theorie, in
een vergelijking tussen popperiaanse en habermassiaanse wetenschap en politiek. ‘If critical rationalism is
regarded as a vital justification for liberal practice and if Habermas is deemed central to critical theory, then
this paper may be read as an exploration of critical theory’s alternative to liberal polyarchy.’ Dryzek 1987,
658.
17
Nietzsche, F. (1976) De vrolijke wetenschap, Synopsis, Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers, p. 130.
18
Voormalig minister Annemarie Jorritsma betreurde bijvoorbeeld dat een goederenvervoersproject met
lieflijk bloeiende fruitboomgaarden geassocieerd wordt. ‘We hadden hem nooit Betuweroute moeten noemen,
maar vanaf de eerste dag de A15-route, omdat hij bijna helemaal langs de A15 ligt. Nu heeft iedereen een
beeld dat hij in de groene weiden ligt met bloesem in het voorjaar. Dat is één van de redenen waarom hij zo
weinig geaccepteerd is.’ Betuwelijn: onze ‘nationale pispaal’ (2003) Metro, 22 mei, p. 26. Een verwant
historisch voorbeeld is dat de kolonisatie van IJsland aarzelend verliep en dat de Vikingen die vervolgens een
nog onherbergzamer eiland vonden dat daarom een naam met een positieve connotatie gaven. Inderdaad
verliep de emigratie naar Groenland voorspoediger.
19
Bovens e.a. (2001, 61-65) beschreven verschillende stromingen van denken over wat
bestuurswetenschappers te doen staat. Zie ook Van Braam 1989; Hakvoort 1995. Zie bijvoorbeeld hoe Geert
Teisman (1998a, 17-19) kwam tot een pluricentrisch perspectief op besluitvorming. Zie ook De Jong & Ten
Heuvelhof, in Ten Heuvelhof e.a. 2003, 29-41.
20
Enerzijds is het goed mogelijk dat een constructivistisch en kwalitatief onderzoek de functie krijgt van
explorerende fase in de empirische cyclus van positivistisch en kwantitatief onderzoek. Anderzijds kan
meerduidigheid als ‘absoluut’ opgevat worden: volgens bijvoorbeeld Marcus Doel (1993) leert reflectie op
modernisme dat pluraliteit recht in de ogen gezien moet worden teneinde niet gevangen te raken in het
dilemma tussen het ene en het niets. Voor een onderzoeker (‘writer’) houdt dat in geen afstand nemen van en
meebewegen met empirie (‘reality’). Vergelijk Dryzek 1987, 673-674. Voor kritiek op Doels postmodernisme
zie Demeritt 1996, 490.
21
Binnen het constructivistische perspectief is voor empirische analyse een focus te formuleren die bestaat uit
schaalniveaus die vergelijkbaar zijn met het concept van de hermeneutische cirkel. Alvesson & Sköldberg
2002, 52-109.
22
Een positivistische variant van dit onderzoek zou uit kunnen gaan van de vraag wat in beleidsvorming
legitimiteit veroorzaakt en hierover voor zowel representatieve democratie als participatieve democratie
hypothesen formuleren die met situaties worden getest. Dit zou een scherpe operationalisering en meting
vergen van vertrouwen en verantwoordelijkheid, waardoor de onderzoeker en zijn publiek (veel) zouden leren
over maar heel weinig. Zulk smal onderzoek heeft weinig prescriptieve waarde en is dus niet in lijn met het
gestelde doel. Een kritische variant van dit onderzoek zou zich toeleggen op de materiële condities van
machtsrelaties, dus louter instrumentaliteiten. Bijlage A over politiek handelen waarin het gedachtengoed van
Hannah Arendt nader wordt besproken, is wat dit betreft een weerwoord. De onderzoeksvraag biedt
daarentegen aanknopingspunten voor teleologie, ware het niet dat bij aanvang van subparagraaf 2.2.1 een
idealistisch perspectief is uitgesloten.
51