Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

In het stelsel van ruimtelijk-beleidsvorming, zoals in het bestuursrecht in het algemeen,
is vervat dat het beleid van een overheid dient te passen binnen of zich dient te schikken naar het
beleid van hogere overheden. Hiermee blijkt dat Nederland een eenheidsstaat is en dat het
nationale bestuur op zijn beurt is ingebed in de Europese Unie. Hiërarchie blijkt uit de neiging om
ten behoeve van samenhang in het beleid eerder een coördinatieregeling in het leven te roepen
dan over te gaan tot afstemming of integratie. 9 Er bestaat in en over ruimtelijk beleid allerhande
(bestuurlijk) toezicht, bijvoorbeeld het voorschrift om goedkeuring te verkrijgen van het
naasthogere bestuursorgaan en de bevoegdheid om een lager bestuursorgaan een aanwijzing te
geven (zie ook subparagraaf 5.3.6). In subparagraaf 5.2.2 komt aan bod dat Nederland als
eenheidsstaat ook gedecentraliseerd is.
Naast de bepalingen van toezicht en goedkeuring is er de laatste jaren een toegenomen
aandacht voor handhaving. Sterke reacties op de vliegtuigramp in de Bijlmermeer, de
vuurwerkexplosie in Enschede en de cafébrand in Volendam drukten begin eenentwintigste eeuw
hun stempel op de Nederlandse politieke cultuur. 10 Aan het toezicht door ambtelijke diensten
werd wat meer het karakter van ‘politie-agent’ gegeven en wat minder het karakter van ‘coach’; 11
de vijfde nota over de ruimtelijke ordening noemde handhaving een prioriteit.
Achter handhaving en toezicht gaat een waarde schuil, leiderschap, die in Nederland
zelden scherp in beeld komt. Veel Nederlanders zien orthodoxie en retoriek in streng en ferm
optreden. Leiderschap, initiatief en daadkracht kunnen uitgaan van het vermogen tot mobiliseren,
overtuigen en samenwerken. 12 Dat uitgangspunt leidt tot horizontaal bestuur (zie subparagraaf
5.2.2). Representatief-democratisch leiderschap gaat uit van de idee dat handelen aan strakke
lijnen gebonden moet zijn omdat dat handelen anders niet tot het goede resultaat leidt. In
subparagraaf 5.1.1 is toegelicht dat het bestuur het goede en juiste beeld kan bepalen en aan de
samenleving mag opleggen. Het soms negatieve mensbeeld in het representatief-democratische
denken houdt het voor waarschijnlijk dat burgers van de gewezen weg dwalen, leiderschap gaat
dat tegen. Van succesvol sterk leiderschap bij ruimtelijk investeren zijn inderdaad
praktijkvoorbeelden te geven. 13
Afgezien van wat leidinggeven praktisch inhoudt, kan de uiterlijke schijn van belang
zijn. Een studie ten behoeve van interactieve planvormingsprocessen inzake waterbeheer wees
behalve op elementen gericht op samenwerking ook op de soms bij actoren bestaande behoefte
om in het proces als slagvaardig, daadkrachtig en als leider gepercipieerd te worden. Het gaat dan
met name om de beeldvorming bij buitenstaanders of achterban. 14
5.1.3 Representatie door politiek ambtsdragers (cel 1c)
Zoals de term zelf aangeeft, is representatie door politiek ambtsdragers een kenmerk van het
representatief-democratische model. Het onderscheid tussen de ambtsdragers en hun electoraat
81