Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

Noten
1
Een wetenschapper is nooit alleen. De essentie van wetenschap, van alle professies en in wezen van alle
sociale rollen, is erkenning door anderen van de betreffende hoedanigheid. Deze betekenisgeving in interactie
is niet aan volledige willekeur onderhevig. Regelsets en verwachtingspatronen zijn ontstaan, geconstrueerd,
om het wetenschapsbedrijf te vereenvoudigen met een zekere wetmatigheid en voorspelbaarheid. Rondom de
regelsets en verwachtingspatronen vormen wetenschappers gemeenschappen. In navolging van Thomas Kuhn
wordt van paradigma’s gesproken. ‘A paradigm may be viewed as a set of basic beliefs (or metaphysics) that
deals with ultimates or first principles. It represents a worldview that defines, for its holder, the nature of the
“world”, the individual’s place in it, and the range of possible relationships to that world and its parts, as, for
example, cosmologies and theologies do.’ Guba & Lincoln, in: Denzin & Lincoln 1998b, 200. Ben de Pater
(1984, 36) wees erop dat Ludwik Fleck voorafgaand aan Kuhn deze opvatting verwoordde. Fleck noemt
‘Denkkollektiv’ en ‘Denkstil’ waar Kuhn ‘scientific community’ en ‘paradigm’ noemde.
2
Zie ook Oosten 2002h, 14-15.
3
Zie voor het begrip ‘methodologie’ Mastik 2002, 28, 57-63.
4
In de rechtsgeleerdheid past bij idealisme de natuurrechtsleer, bij positivisme het rechtspositivisme en bij
kritisch rationalisme de interactionistische of functionele benadering van het recht. De interactionistische
benadering erkent behalve het positieve recht de in een samenleving aanvaarde rechtsbeginselen. En zoals in
de natuurrechtsleer het gegeven natuurrecht de toetssteen is voor het wereldlijke, positieve recht, toetst de
interactionistische benadering het positieve recht aan de historisch gegroeide, intersubjectieve
rechtsbeginselen. Bij vergelijking van het rechtspositivisme met de latere interactionistische benadering valt
vooral op dat de opvatting wordt verlaten dat legaliteit en legitimiteit samenvallen. Een aantal Duitse
rechtspositivisten heeft pas door de machtsontplooiing van het Derde Rijk alsnog die stap gezet. Zij werden
wel tegengesproken. Niettegenstaande zijn latere associatie met de nazi’s riep met name Carl Schmitt in de
vroege jaren dertig op om de Weimar-constitutie te veranderen teneinde tegenstanders van de liberale
democratie, wier optreden de rechtspositivisten als legaal beschouwden, te kunnen bestrijden. Schwab, in:
Schmitt 1976, 3-16. Konrad Zweigert en Hein Kötz (1987, 21-22) weten het rechtspositivisme aan
verminderde aandacht voor metajuridica in het Duitse onderwijs. Het rechtspositivisme van met name Hans
Kelsen en Herbert Hart is echter nog steeds erg invloedrijk. Zie Meuwissen 1997, 138. Al is er een
chronologische ordening van de drie rechtsfilosofische stromingen, een oudere wordt door een nieuwere niet
geheel verdrongen. Bedenk dat in Nederland de natuurrechtsgeleerde Ernst Hirsch Ballin recent nog de positie
van minister van Justitie bekleedde.
5
Bluhm 1978, 10-13.
6
Denis Cosgrove (1979) besprak ideeën van de immanentist John Ruskin als bron van fenomenologie in de
geografie. Zie verder noot 11.
7
Zie over correcties van rationalisme en empirisme De Vries, in: Bruinsma & Zwanenburg 1992, 91-103.
Rationalisme en empirisme vervangen ‘voorzienigheid’ door ‘vooruitgang’. Volgens het rationalisme is de
rede de bron van kennis, waarbij de rede (zo goed als) losstaat van de ervaring. Het empirisme wil zich geheel
verlaten op de ervaring of zintuiglijke waarneming. Die ervaring is echter subjectief en
waarnemingsuitspraken zijn niet zondermeer te generaliseren. Het positivisme, in de recente wetenschap
logisch positivisme of postpositivisme, gaat uit van kenbare objectieve feiten. Ludwig Wittgenstein (2000,
45