Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

door een voorziening naar analogie van de Franse préfectuur, de locale overheden in onderlinge
samenwerking, eventueel gecoördineerd in voorgestructureerde samenwerkingsgebieden naar analogie van de
Duitse Kreisen, of worden overgelaten aan het particulier initiatief van het maatschappelijke middenveld,
professionele organisaties en bedrijfsleven.’ Toonen e.a. 1992, 182. Zie ook Mitchell-Weaver e.a. 2000.
57 De rijksoverheid riep eerst omwille van de hygiëne en dan omwille van de volkshuisvesting een
instrumentarium in het leven waarmee ruimtelijke ordening wordt bedreven. Dit naast de al bestaande
waterstaat. De eerste planfiguren werden gehanteerd door de gemeenten. Reeds in 1925 was er discussie over
een bovengemeentelijk plan vast te stellen door een regionaal orgaan, maar nog decennia later waren de
gemeenten en het rijk in feite de enige actoren in de ruimtelijke ordening. Siraa 1989, 145-147. Pas met de
vormgeving van het huidige stelsel van ruimtelijke ordening kregen de provincies een eigenstandige rol. Voor
ruimtelijk beleid is het passende schaalniveau tussen gemeente en rijk een punt van voortdurende discussie.
58 Overgenomen uit De Koningh e.a. 1985, 13.
59 De Boer 1988, 16. Ook de Nota architectuurbeleid uit 1991 noemde de inhoudelijke elementen van
(architectonische) kwaliteit: gebruikswaarde, culturele waarde en toekomstwaarde. Daarbij werd opgemerkt
dat de toekomstwaarde als afgeleide van culturele en gebruikwaarde kan worden opgevat. Ministerie van
Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur & Ministerie van VROM 1991, 15. In het overzichtsdocument
Cultuurbeleid in Nederland is het volgende opgenomen: ‘De ruimtelijke kwaliteit van Nederland is een
gezamenlijke verantwoordelijkheid van het rijk, de regionale en locale overheden en de marktpartijen. Samen
moeten zij ervoor zorgen dat investeringen in de stedelijke en landelijke ruimte een hoge ontwerpkwaliteit
hebben. Naar de huidige opvatting gaat het daarbij niet alleen om esthetiek maar om een integraal
kwaliteitsbegrip waarin gebruikswaarde, culturele waarde en toekomstwaarde onlosmakelijk met elkaar zijn
verbonden. Architectonische kwaliteit is “meer dan mooi alleen”.’ Directie Voorlichting (1998) Cultuurbeleid
in Nederland, Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, p. 127.
Ruimtelijke kwaliteit werd in de volkshuisvestingsnota van staatssecretaris Johan Remkes als volgt verwoord:
‘Om de stedelijke woonkwaliteit te bevorderen zijn naast de sociale kwaliteit en de mate waarin aan de
woonwensen wordt voldaan nog meer aspecten van belang. Behalve de culturele kwaliteit, zoals architectuur
en stedebouw, gaat het daarbij om bereikbaarheid als een belangrijke succesfactor voor de
transformatieopgave en om de stedelijke milieukwaliteit. […] Kwaliteit gaat om woongebieden met gebruiks-,
belevings- en toekomstwaarde.’ Ministerie van VROM 2000, 195-196. Het bureau RIGO stelde vast dat de
verschillende waarden van woningmarkt en van duurzaamheid, waarin de spanning tussen economie en natuur
en milieu is vervat, toch kunnen samengaan in een integraal oordeel over ruimtelijke kwaliteit. De Wildt e.a.
1999. Hoewel de architectuurtheorie haar principes dus wel heeft, is architectonische of stedebouwkundige
kwaliteit niet altijd het eerste punt van zorg in de Nederlandse architectuurwereld. De stormen van protest en
verontwaardiging die belangengroepen en critici loslieten wanneer een opdrachtgever weloverwogen stelde de
gewenste kwaliteit bij een buitenlandse ontwerper te gaan halen, demonstreerden dat in de culturele dimensie
niet alleen dwars door ruimte en tijd heen mensen met elkaar verbonden worden maar dat daar ook
gemeenschappen van elkaar gescheiden blijven door al te vertrouwde identiteiten en materiële belangen.
Ruimtelijke kwaliteit is dan ook contextgebonden. Er kan ‘[…] worden geconstateerd dat aan ruimtelijke
kwaliteit dermate veel beoordelingsaspecten zitten dat er slechts in beperkte mate aanspraak kan worden
gemaakt op “objectief” of “intersubjectief” bepaalde gegevens. In toenemende mate spelen subjectieve
147