Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

samenwerkingspatronen die minder of moeilijker vertrouwen laten ontstaan maar die wel
creatieve chaos in zich bergen. 74 Moet bij bestuur of sturing dan worden gekozen tussen rigiditeit
en dynamiek teneinde beleid innovatief te laten zijn? Dit dilemma doet zich concreet voor
bijvoorbeeld in het Nederlandse openbaar bestuur waar diverse vraagstukken nieuwe vormen van
regionale sturing wenselijk maken, terwijl aan de drie thorbeckiaanse bestuurslagen wordt
vastgehouden. 75 Het dilemma bij innovatie is een verbijzondering van rationalisering en
samenwerking zoals die gelden voor beleidsvorming in bredere zin (zie paragraaf 1.1).
De spreiding en acceptatie van innovatie is een thema in de etnografie of culturele
antropologie (denk aan modernisering), de bedrijfskunde of economie (denk aan de ‘wet van de
remmende voorsprong’) en in de voorlichtingskunde. 76 Onder invloed van voorlichtingskundigen
wordt innoveren meer opgevat als een discursieve praktijk. De studie Diffusion of Innovations van
Everett Rogers, oorspronkelijk uit 1962, geldt hier als erg invloedrijk. Niels Röling noemde
evenwel een aantal punten van kritiek op Rogers en stelde dan dat een meer participatieve
benadering diens werk op die punten aanvult. 77 Rogers zelf onderschreef dat de
communicatiewetenschap zich te eenzijdig en kortzichtig heeft georiënteerd op lineaire
processen. 78
Innovatie vereist ondermeer dat actoren de mogelijkheid hebben om initiatieven te
ontplooien. Liberalen en economen spreken in dat verband over entrepeneurschap. Vaak beperken
instituties de ruimte voor initiatieven. 79 Het Nederlandse marktregime voor openbaar vervoer
houdt bijvoorbeeld in dat het openbaar bestuur aanbesteedt en dat bedrijven daarop kunnen
reageren. Daaraan is het risico verbonden dat de commerciële potenties van de markt, denk aan
nieuwe niches en consumenten, alternatieve busroutes of nieuwe voertuigtypen, niet ten volle
worden benut. 80 Omdat een innovatieve, flexibele economie vereist dat mensen iets nieuws
durven proberen, zijn in het faillissementsrecht de voor de ondernemer persoonlijk nadelige
consequenties van onsuccesvol ondernemerschap verkleind. 81 Het aantal faillissementen wordt
minder een indicator van economische malaise en het aantal opgestarte ondernemingen wordt
meer een indicator van economische veerkracht.
Innovatie verlangt wellicht enige creatieve chaos en ruimte voor uniciteit. 82 Toch is
beleidsmatige innovatie niet onmogelijk. Planning veronderstelt veelal orde, kenbaarheid,
voorspelbaarheid en maakbaarheid (zie paragraaf 5.1). Het succes van programma’s voor
onderzoek en ontwikkeling bij tal van bedrijven illustreert dat vernieuwing niet louter het
resultaat van toeval hoeft te zijn. Zelfs nu sinds de tweede helft van de twintigste eeuw de
maakbaarheid van de samenleving weer is genuanceerd, 83 houden de inspanningen ten aanzien
van de ruimte het karakter van veranderend en vernieuwend. 84 Hiermee omvat innovatie zowel
het realiseren van dat wat is gedacht en dus bestaat als het creëren van dat wat wordt ontdekt. 85
134