Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

31 Schmitt, uit: Hoogers 1999, 208. Zie ook Schmitt 1985, 5. Voorafgaand aan de vestiging van de moderne
soevereiniteit, heeft een vorst slechts tot taak het gewoonterecht te handhaven. Zodra een vorst soeverein is,
kan hij recht creëren.
32
Dat Rousseau de soevereiniteit onvervreemdbaar achtte, maakt hem meer een denker van participatieve
democratie dan van representatieve democratie. Zijn scherpe politiek-filosofische principes niettegenstaande
had Rousseau wel realistische opvattingen over praktische politiek. Zie bijvoorbeeld Todorov 2001, 255.
Benjamin Constant, werkelijk een pragmaticus, zag er dan ook geen bezwaar in om de ideeën van
Montesquieu en Rouseau samen te brengen opdat in de moderne staat liberale en republikeinse principes met
elkaar in evenwicht zijn. Todorov 2001, 108-119.
33
Hoogers 1999, 25-55.
34
De opvattingen van Hobbes en Rousseau staan in contrast met Hannah Arendts ‘handelen’ en Bernard
Cricks ‘politiek’: Hobbes omdat hij een absolute soeverein voorstelde en Rousseau omdat hij de pluraliteit
tegenging. Zij zijn in die zin anti-politiek te noemen. Toch erkende Arendt het nut van de contracttheorie: de
weergave van een gewelddadige natuurstaat voorafgaande aan het contract illustreert dat geweld vooraf gaat
aan politiek of zelfs dat dat geweld constituerend is voor politiek. Zo ging ook het geweld tussen Kaïn en Abel
en dat tussen Romulus en Remus vooraf aan de instelling van een gemeenschap. Arendt 1990, 19-20, 87-88.
Vergelijk: ‘Those who refuse to take the risk because they do not wish to suffer, no longer wish to feel joy.
Who has desired it to the full, apart from the philosophers, the founders of religion, certain mystics, certain
revolutionaries?’ Lefebvre 2003, 54. Voor haar bespreking van de twee soorten contract zie Arendt 1990, 169-
174. Na een constitutief moment sluit Arendts (1970) specifieke politiekbegrip geweld evenwel buiten.
Shanks 1991, 172-175. Niet alleen zijn volgens Arendt macht en geweld twee verschillende verschijnselen, zij
scheidde ook autoriteit van zowel geweld als overreding. Autoriteit rekende zij dan met traditie en religie tot
het in wezen premoderne. Arendt 1961, 93.
35
Faulks 2000.
36
Van Gunsteren 1992. Herman Tjeenk Willink, vice-president van de Raad van State, benadrukte in een
toespraak het belang van politiek burgerschap voor het goede functioneren van de democratische rechtsstaat
en hij waarschuwt daarbij tegen het eenzijdig opvatten van de overheid als bedrijf (door burgers als
ongeduldige ‘consumenten’). Inleiding bij de presentatie van het Jaarverslag 2001 van de Raad van State
(2002) www.raadvanstate.nl.
68