Ruimte voor een democratische rechtsstaat - RePub - Erasmus ...

15 Pollitt 2003, 65-66; Van der Heijden & Schrijver 2002; Hendriks & Tops 2001; Pront-van Bommel e.a.
1998; Rhodes 1997, 21-22; Newman & Thornley 1996, 7, 91-95; Glasbergen & Driessen 1993, 136-139;
Ankersmit 2003; In ’t Veld 2001, 58-59; Hufen & Ringeling 1990, 251; Korsten 1979, 361; WRR 2002.
16 Hans van den Heuvel, Leo Huberts en Suzan Verberk (2002, 19-20) kenschetsten de historische en morele
ontwikkeling van de democratische rechtsstaat aan de hand van de elkaar aanvullende begrippen legaliteit,
legitimiteit en integriteit. Voor operationalisering en meting van legitimiteit zie Weatherford 1991; Miller e.a.
1997.
17 Hoekema e.a. 1998, 109. Essentieel voor het rechtssociologische legitimiteitsbegrip zijn sociale instituties,
in brede zin, die het individuele gedrag sterk beïnvloeden.
18 Zie ook WRR 2002, 154-155; Cörvers e.a. 2003, 223.
19 Ondermeer Martin de Jong (1999a) besprak de tevredenheid van betrokken actoren. Wanneer na
consultaties en onderhandelingen de betrokken actoren overeenstemming hebben bereikt, kan gesteld worden
dat zij geleerd hebben. De satisfactienorm vraagt of actoren tevreden zijn met de wijze waarop het proces zich
ontwikkelde en met de resultaten ervan. Wat een actor heeft te bieden zal niet als inbreng worden genegeerd
als gevolg van een rigide procedure. In de interactie worden besluiten verrijkt en vinden ze meer draagvlak.
Daarbij worden de hogere kosten gerechtvaardigd door toegenomen maatschappelijk voordeel. Toch is er een
nadeel: de satisfactienorm, zo waarschuwde De Jong (1999a, 191-192), beperkt zich tot de betrokken actoren
en de opinie van niet-betrokken actoren wordt buiten beschouwing gelaten. In antwoord op deze kritiek kan
naast de tevredenheid van betrokken actoren ook de openheid van het beleidsproces als maatstaf gebruikt
worden. Klijn 1996, 84-85.
20 Held 1998, 6; Oosten 2002g; Ben-Eliezer 1993, 398-399; Korsten 1979, 3-5. Vergelijk Marcus 2002, 402-
406.
Ter vergelijking: Mark Considine en Jenny Lewis (2003) formuleerden vier modellen van bestuur of sturing
(zie tabel 1). ‘Theories of democratic government traditionally have relied on a model of organization in
which officials act impartially, accept clear lines of accountability and supervision, and define their day-to-
day activities through rules, procedures, and confined discretion. In the past ten years, however, a serious
challenge to this ideal has been mounted by critics and reformers, who favor market, network, or “mixed
economy” models.’ Considine & Lewis 2003, 131. De karakteristieken van de modellen ontleenden zij aan de
gekende bureaucratie en aan drie opeenvolgende benaderingen van transformatie. Zij richtten zich op publieke
dienstverlening en nauwelijks op staatsinrichting. Considine en Lewis onderwierpen de modellen aan
operationalisering, meting in één land, herformulering en dan een test in vier landen. In de empirie bleken de
modellen van corporate en market governance samen te gaan, waarop de onderzoekers die modellen
samenvoegden en spraken van enterprise governance. Considine & Lewis 2003, 135-136. Daarmee werd de
typologie beter vergelijkbaar met de drie productieregimes die in de politieke economie wel onderscheiden
worden: hiërarchie, markt en netwerk (zie bijvoorbeeld Klijn & Teisman 1999, 3). Considine & Lewis 2003,
132. Vergelijk Huitema 2002a, 76.
27